Poznaj PAŻP: AirSpace Management (ASM)

technologia

lotniska

bezpieczeństwo

gospodarka

edukacja

lotnictwo komunikacyjne

Od 16 lipca Polska Agencja Żeglugi Powietrznej rozpoczęła publikację drugiej serii cyklu pt.: "Poznaj PAŻP". W zeszłym tygodniu mowa była o Zespole ds. Operacji Bezzałogowych Statków Powietrznych PAŻP. Wspomniano też, że osoby te pracują w ramach szerszej jednostki, zajmującej się – najogólniej mówiąc – strategią, planowaniem i zarządzaniem przestrzenią powietrzną.

Najnowszy odcinek drugiego sezonu cyklu „Poznaj PAŻP” dedykowany jest AirSpace Management (ASM). Zapraszamy do lektury.

ASM, czyli AirSpace Management, to ogólna nazwa komórki organizacyjnej, która faktycznie jest podzielona na trzy odrębne działy. Noszą one odmienne nazwy i oznaczenia, mające pokazywać kolejność i natychmiastowość działań podejmowanych przez dany zespół. Zarządzanie strukturami przestrzeni powietrznej może być bowiem zarówno długofalowe, jak i taktyczne, wynikające z nagłej potrzeby operacyjnej. Skomplikowane? Zaraz uprościmy. Chodzi o to, na ile czasu wcześniej, przed danym dniem i daną operacją lotniczą, modyfikuje się jakiś element przestrzeni.

Strategiczne Zarządzanie Przestrzenią Powietrzną nosi oznaczenie ASM-1. Stanowi bowiem pierwszy krok w kierunku projektowania i wprowadzania zmian w konstrukcji całej przestrzeni powietrznej. Praca zespołu opiera się w dużej mierze na planowaniu na długi okres czasu. Pracownicy ASM-1 projektują wszystkie drogi lotnicze i możliwe do wykorzystania na etapie tworzenia planu lotu skróty (tzw. Directy), publikowane w dokumencie RAD. To także w tym dziale opracowywane są wszelkie struktury wewnątrz FIR EPWW, jak CTR czy TMA (rejony w pobliżu lotnisk, pisaliśmy o nich przy okazji prezentowania służb ruchu lotniczego), a także wszelkie strefy aeroklubowe, spadochronowe, przeznaczone do ćwiczeń i manewrów, akrobacji, pokazów lotniczych, wypuszczania balonów czy puszczania fajerwerków. Jeśli widzicie więc na mapach strefę TSA lub TRA, to możecie być pewni, że jej kształt i wysokość graniczna zostały określone właśnie w tym dziale. Zespół jest też odpowiedzialny za sektoryzację naszego FIR-u wraz z podziałem pionowym. Ta kwestia była omówiona przy okazji Kontrolerów ACC. Krótko mówiąc, ASM-1 odpowiada za strategiczne planowanie, budowanie i zarządzanie przestrzenią powietrzną. Warto tu też nadmienić, że ASM-1 tworzy drogi lotnicze, ale już nie same procedury dolotu i odlotu z danego lotniska (np. STAR-y czy SID-y). Tym zajmuje się osobny dział procedur, który wykorzystuje element przestrzeni zabezpieczony przez ASM-1.

Na co dzień pracownicy ASM-1 analizują zapotrzebowanie na modyfikacje aktualnych rozwiązań stosowanych w przestrzeni powietrznej, bazując na otrzymanych z różnych źródeł sygnałach. Efekty ich pracy w większości przypadków mają służyć na lata. Muszą też być skrupulatnie dopracowane i zweryfikowane przed wdrożeniem. Doskonałym przykładem mogą być prowadzone aktualnie prace związane z programem POLFRA, mającym znacząco zmienić metodę planowania operacji lotniczych. Dział prowadzi też bieżące analizy przepływów dla linii lotniczych. Dzięki temu przewoźnicy mogą planować przeloty najbardziej efektywnymi z ich punktu widzenia drogami lotniczymi, co z kolei prowadzi do oszczędności, mniejszej emisji spalin dzięki mniejszemu zużyciu paliwa i w konsekwencji – lepszej ochrony środowiska.

Pracownicy ASM-1 opracowują ponadto statystyki i prognozy ruchowe oraz przygotowują analizy dotyczące prognozowanego ruchu lotniczego w kontekście potrzeb operacyjnych, co ma wpływ między innymi na sektoryzację przestrzeni powietrznej. Biorą aktywny udział w inicjatywach i programach międzynarodowych, w tym związanych z projektem SESAR. To właśnie z ASM-1 został wydzielony także znany Wam już Zespół ds. Operacji Bezzałogowych Statków Powietrznych PAŻP.

ASM-1 opracowuje kształt przestrzeni powietrznej i decyduje, gdzie zostanie zaplanowany obszar, w którym będzie możliwość otwarcia danej strefy. Obszary te zaznacza się następnie na mapach. Ale uwaga! Oznaczenie to nie jest równoznaczne z tym, że taka strefa przez cały czas pozostaje aktywna. O tym, kiedy się ją aktywuje, a kiedy zamyka, w większości przypadków decydują już kolejne zespoły: ASM-2 i ASM-3. Przejdziemy do nich za chwilę. Wśród stref wyznaczanych krótkoterminowo wspomnieć należy rejony ograniczeń lotów (desygnator - EA - Excercise Area), stanowiące ograniczenie obowiązujące na okres do 3 miesięcy. Te elementy przestrzeni przeznaczone są na zabezpieczenie doraźnych przedsięwzięć - m.in. ćwiczeń wojskowych, skoków spadochronowych, pokazów lotniczych, zawodów szybowcowych/para-motolotniowych.
ASM-1 koordynuje ponadto wszelkie prace powietrzne, jak obloty sieci gazowych, energetycznych, linii przesyłu czy loty fotogrametryczne. Zdarza się też, że zespół na potrzeby służb porządku publicznego wprowadza obowiązujące całodobowo rejony zakazów lotu.

Co trzeba podkreślić, ASM-1 działa ściśle z wieloma innymi podmiotami, zarówno wewnątrz, jak i poza Agencją. Samo tylko koordynowanie przebiegu dróg lotniczych wymaga uzgodnień z takimi instytucjami, jak choćby Eurocontrol. Dział ten godzi więc interesy różnych użytkowników przestrzeni powietrznej – cywilnych i wojskowych, aeroklubów, przewoźników, ale też służb ruchu lotniczego. Przy planowaniu przestrzeni nie można sobie pozwolić na samowolkę. Wszystkie posunięcia są uzgadniane tak, by ruch lotniczy był jak najbardziej płynny i dynamiczny, a nasza przestrzeń powietrzna optymalnie wykorzystana. Jest to czasem ciężki orzech do zgryzienia, gdyż wymaga znalezienia kompromisowego rozwiązania, akceptowalnego przez wszystkie zainteresowane strony.

ASM-1 odpowiada więc w dużej mierze za określenie i zaplanowanie wszystkich ograniczeń w użytkowaniu danych stref oraz przydzielenie priorytetów na wykorzystywanie struktur wraz z uwzględnieniem dodatkowych wymagań. Poczynione przez Zespół ASM-1 ustalenia przesyłane są następnie do AMC, czyli komórki zarządzającej przestrzenią powietrzną.

W ramach AMC funkcjonują dwa zespoły: Przedtaktyczne Zarządzanie Przestrzenią Powietrzną oraz, działające najbardziej na bieżąco, Taktyczne Zarządzanie Przestrzenią Powietrzną - odpowiednio ASM-2 i ASM-3. ASM-2 zajmuje się przyjmowaniem zamówień na elementy przestrzeni powietrznej od konkretnych, cywilnych i wojskowych użytkowników, na dzień przed planowaną operacją. Takie wnioski są składane w formie depesz RQA, które użytkownicy muszą przesłać do godziny 10:00 UTC. RQA są związane ze wszystkimi działaniami wymagającymi użycia stref.

Operatorzy ASM-2 analizują sytuację operacyjną oraz prowadzą negocjacje pomiędzy użytkownikami, np. odnośnie podniesienia dolnej wysokości zamówionej strefy, tak by przestrzeń poniżej mogła zostać udostępniona dla innych działań. ASM-2 współpracuje ściśle z biurem NOTAM oraz z ASM-1 w zakresie ustalania priorytetów. Stanowi też łącznik między ruchem cywilnym i wojskowym, stąd też zespół składa się z cywilnych i wojskowych pracowników. Ich pracę na każdym kroku wspiera autorski system do zarządzania przestrzenią powietrzną CAT (Common Airspace Tool).

Planowane czasy aktywności stref i informacje dotyczące ograniczeń przestrzeni powietrznej można znaleźć w dokumencie AUP (Airspace Use Plan). Jest to depesza publikowana na dzień kolejny i obowiązująca przez dobę od godziny 6 rano. Na tym etapie ASM-2 współpracuje z Eurocontrolą, bowiem zarówno nasz polski AUP jak i inne dokumenty lokalne trafiają do Brukseli. Tam, na ich podstawie, powstaje przedtaktyczny dokument EUAP (European Airspace Use Plan), wykorzystywany podczas składania planów lotu.

Aktywowaniem i dezaktywowaniem opublikowanych w AUP stref zajmują się bezpośrednio pracownicy zespołu ASM-3. Przeznaczoną specjalnie dla nich salę operacyjną zajmuje cywilno – wojskowy zespół, którego pracę nadzoruje Senior. Oni, jako jedyni z ASM/AMC, mają także swojego przedstawiciela na sali operacyjnej, w pobliżu stanowisk kontrolerskich. Dyżur tam pełniony jest całodobowo. Operator ASM-3 ma do dyspozycji panel łączności głosowej oraz komputery wyposażone w różne systemy, pozwalające szybko i sprawnie wprowadzić dane dotyczące modyfikacji przestrzeni powietrznej. Korzysta z systemu Pegasus_21, ale też PANDORA i CAT – dwóch stworzonych przez PAŻP narzędzi użytkowych, niezwykle przydatnych w zarządzaniu przestrzenią powietrzną i ułatwiających kontrolę ruchu lotniczego.

ASM-3 jest zespołem taktycznym, bowiem jego praca odbywa się najbardziej dynamicznie. Można wyobrazić sobie wiele sytuacji, w których z nagłych przyczyn operacyjnych trzeba zmienić parametry wysokości czy czasu dostępnej strefy. Tutaj właśnie rola pracowników ASM-3, pozostających w stałym kontakcie ze wszystkimi służbami ruchu lotniczego, a także odpowiadających za współpracę cywilno-wojskową na tym etapie. Ma to szczególne znaczenie w sytuacjach nagłych i najwyższej wagi, wymagających natychmiastowej koordynacji. Akcje ratunkowe, gaśnicze i związane z bezpieczeństwem stają się priorytetem i należy umożliwić stosownym służbom swobodną pracę, na przykład poprzez wstrzymanie działań wojskowych na poligonie. Nieodzowna okazuje się też bliska kooperacja z policją, strażą graniczną czy Służbą Ochrony Państwa.

Zespół ASM-3 udziela również bieżących informacji dotyczących przestrzeni powietrznej i jej elementów, zwłaszcza związanych z aktywowaniem bądź dostępnością danej strefy, np. TSA lub TRA. Na poziomie taktycznym ma również miejsce dalsza współpraca z Eurocontrolą, w wyniku której powstają bieżące depesze EUUP (European Updated Airspace Use Plan).

Ciekawostka: W pracy ASM frazeologia lotnicza okazuje się tak samo niezbędna, jak w przypadku wielu innych osób działających w tej branży. Oczywiście, korzystanie z niej dla pracowników Działu Zarządzania Przestrzenią Powietrzną nie jest tak krytyczne, jak choćby podczas komunikacji radiowej na linii kontroler – pilot, jednakże odejście od niej również potrafi spowodować pewne perturbacje. Zdarzyło się tak, że podczas rozmowy telefonicznej, gdy nie było możliwości wysłania pisemnego wniosku, pracownik ASM-1 musiał zamknąć drogę lotniczą P150, będącą popularnym dolotem do EPWA/EPMO z kierunku zachodniego. Informację o działaniach tego typu zamieszcza się w depeszy NOTAM. Jeden z pracowników przekazał więc odpowiednim służbom telefoniczną wiadomość, mówiąc: „Zamykamy PE STO PIĘDZIESIĄT na odcinku DOSIX – BIMPA…”. Jakież wielkie było jego zdziwienie, gdy wydany NOTAM oznajmił: „PESTO 50 DOSIX-BIMBA NOT AVBL.”…