ETOPS - czyli operacje o wydłużonym zasięgu

Współczesne samoloty pasażerskie to najbardziej niezawodne i bezpieczne środki transportu w historii podróży. Ale proces osiągania tak wysokiego poziomu trwał wiele lat. Jak w przeszłości pokazało wiele testów, liczba silników w jakie wyposażony jest statek powietrzny nie jest miarą jego niezawodności.

W początkach lotów długodystansowych, większa liczba jednostek napędowych nie była w stanie sprostać problemom takich podróży. Rozwój technologii w dziedzinie budowy silników wyraźnie poprawił niezawodność i zasięg maszyn z lat 40’ ubiegłego wieku.

Jednak lata 50’ to kres osiągów klasycznych silników tłokowych. Inżynierowie zauważyli, że im więcej mocy chciano z nich wygenerować, tym większe było prawdopodobieństwo ich awarii. To ryzyko spowodowało, że 1953 roku wprowadzono specjalną zasadę "60 minut" dla samolotów dwusilnikowych.


                                                                         ETOPS 60

Oznaczało to, że trasa lotu mogła być odległa o maksymalnie 60 minut od najbliższego lotniska umożliwiającego bezpieczne lądowanie. Ta reguła, choć w nieco zmienionej formie, funkcjonuje do dziś.

Rozwój silników turbowentylatorowych w latach 80' spowodował pierwsze odstępstwa od "zasady 60 minut". Władze lotnicze zaczęły robić wyjątki dla samolotów dwusilnikowych, tak by mogły one latać dalej od zapasowych lotnisk trasowych. Pojawiły się certyfikaty ETOPS (Extended-range Twin-engine Operational Performance Standards).

ETOPS to zasada wprowadzona przez Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (International Civil Aviation Organisation, ICAO), która pozwala operatorom dwusilnikowych samolotów komercyjnych na obsługę tras z określonym czasem lotu do najbliższego lotniska.


Rysunek pokazuje lot wg zwykłych zasad. Samolot, aby być w odległości 60 minut od lotniska zapasowego musi pokonać trasę A - X - C. Dzięki ETOPS możliwy jest lot bezpośredni z A do C.

Początkowo, czas lotu do najbliższego lotniska awaryjnego wydłużono do 90 minut. Następnie do 120, 180 czy "powyżej 180 minut". ETOPS 120 oznacza, że w przypadku awarii jednego z silników czas lotu do najbliższego trasowego lotniska zapasowego, na którym samolot może lądować, nie może przekraczać 120 minut. Jest to szczególnie ważne w przypadku konieczności zmiany trasy lotu z powodu działań wojennych, czy lotów ponad rozległymi niezaludnionymi obszarami lądów lub oceanami.


                                                                           ETOPS 120

Analogicznie wygląda sytuacja z ETOPS 180 i więcej


                                                                              ETOPS 180

Pod koniec 1995 roku, ponad 75 przewoźników uzyskało certyfikaty ETOPS, a co miesiąc odbywało się ponad 11 tys. lotów w ramach tych przepisów. System okazał się być bardzo skutecznym i prostym narzędziem do wytyczania i przeprowadzania operacji lotniczych. Dzięki niemu linie lotnicze mogą oferować połączenia bezpośrednie, co przekłada się na zwiększenie częstotliwości i obniżenie czasu podróży. ETOPS daje liniom lotniczym w zasadzie nieograniczone możliwości jeśli chodzi o długość połączeń, a im mniej międzylądowań, tym mniejsze zużycie samolotów i zanieczyszczenie środowiska. Według niektórych oszacowań, w przypadku wybranych tras dalekodystansowych, oszczędności w zużyciu paliwa mogą wynieść nawet do 10 procent.

Certyfikacja ETOPS zależy od kilku czynników:

  *  niezawodności samolotu,
  *  niezawodności silników,
  *  spełnienia dodatkowych wymogów obsługowych,
  *  przygotowania procedur planowania i wykonywania lotów,
  * określenia obszarów i tras przewidywanych operacji, szkoleń personelu.
 
W lotach ETOPS na etapie planowania stosuje się podwyższone minima pogodowe dla wybranych lotnisk zapasowych. Dla podejść precyzyjnych – DA/H + 200 stóp RVR/VIS + 800 m. Dla nieprecyzyjnych i podejścia z okrążenia – MDA/H + 400 stóp RVR/VIS + 1 500 m. Niezbędna jest co najmniej jedna procedura podejścia instrumentalnego, a ponadto lotnisko zapasowe musi mieć zapewnione w porze przewidywanego lądowania służby ruchu lotniczego i odpowiednie służby ratunkowe.

Obecnie wyróżnia się następujące certyfikaty ETOPS:

ETOPS-75
ETOPS-90
ETOPS-120/138
ETOPS-180/207 (daje pokrycie 95% powierzchni planety)
ETOPS-240
ETOPS->240
ETOPS-330

Ostatnio zasady ETOPS rozszerzono także na samoloty mające więcej niż 2 silniki. Każdy czterosilnikowy liniowiec pasażerski wyprodukowany po lutym 2015 roku musi spełniać wymogi certyfikatu ETOPS - 180 minut lub wyższe. W tej kategorii rekordzistą jest Boeing 748 (747-800), który w marcu 2015 otrzymał certyfikat ETOPS 330.


W celu przeprowadzania operacji ETOPS konieczne jest uzyskanie zgody władz nadzoru lotniczego zarówno z punktu widzenia operacyjnego, jak i technicznego. Część techniczna leży w kompetencjach działu Obsługi Technicznej. W części operacyjnej zgoda określa typ samolotu (włączając w to modele silników), maksymalny zatwierdzony czas ETOPS, obszar operacji, kwalifikacje załogi lotniczej i dyspozytorów lotu. Całość musi zostać opisana w Instrukcji Operacyjnej przewoźnika.

Załoga zaangażowana w operacje ETOPS musi przejść stosowny kurs, a jego tematyka musi być także podejmowana na cyklicznych szkoleniach i weryfikowana podczas testów. Scenariusze ETOPS muszą być również okresowo dołączane do powtarzalnych treningów na symulatorze. Dodatkowo, kurs ETOPS muszą przejść wszyscy dyspozytorzy lotu zaangażowani w planowanie operacji tego typu.

Tak więc uzyskanie certyfikatu ETOPS zapewnia przewoźnikom możliwość wykonywania bardziej ekonomicznych lotów na większe odległości (dzięki wytyczaniu krótszych tras), usprawniając przede wszystkim ruch transoceaniczny. Ma to olbrzymie znaczenie w kwestii utrzymania konkurencyjnych cen biletów, a także zwiększania bezpieczeństwa tej formy podróżowania.

Od redakcji:

Powyższe opracowanie jest ogólnym przybliżeniem zagadnienia lotów ETOPS. Powyższy artykuł po raz pierwszy pojawił się na dlapilota.pl 5 czerwca 2015 r . W ramach nowego cyklu, na łamach naszego portalu cyklicznie przybliżamy najciekawsze i najbardziej poczytne teksty z lat ubiegłych.