Książka "Samolot wielozadaniowy CSS-13"

W dniu 12 kwietnia br. na rynku wydawniczym ukazała się książka pt. "Samolot wielozadaniowy CSS-13" autorstwa Dariusza Karnasa, wydana nakładem Wydawnictwa Stratus.

W książce "Samolot wielozadaniowy CSS-13" znajdziemy historię powstania i rozwoju samolotu CSS-13. Opisane zostały wersje wojskowe i cywilne w tym wersja rolnicza i S-13. Zawiera również opis użycia w polskim lotnictwie wojskowym i cywilnym.

Książka ilustrowana jest dużą ilością zdjęć, w tym wiele z nich publikowanych jest po raz pierwszy. Modelarze znajdą w niej plany w skali 1/72 i 1/48, a także kolorowe profile, w tym w 4 rzutach.

CSS-13 to polski samolot wielozadaniowy, zaprojektowany i zbudowany w Centralnym Studium Samolotów w Warszawie na podstawie licencji radzieckiego samolotu Po-2. Dokumentacja licencyjna została opracowana pod kierunkiem mgr. inż. Stanisława Lassoty. W 1948 r. została podjęta produkcja samolotu w PZL-Mielec (WSK nr 1 w Mielcu), gdzie w grudniu 1948 r. oblatano pierwszy egzemplarz CSS-13. W 1949 r. przeprowadzono w Instytucie Lotnictwa homologację samolotu, poprzedzającą produkcję wielkoseryjną. Następnie wyprodukowano ponad 180 egz.

Pierwsze samoloty CSS-13 skierowano do jednostek wojskowych i aeroklubów Ligi Lotniczej w 1949 r. Na początku 1950 r. aerokluby otrzymały duże ilości szkolno-treningowych samolotów CSS-13. Wkrótce wyposażono w te samoloty również szkoły lotnicze: Oficerską Szkołę Lotniczą w Dęblinie, cywilne Centrum Wyszkolenia Ligi Lotniczej w Ligotce Dolnej oraz Centrum Wyszkolenia Spadochronowego w Nowym Targu. Wojsko przejęło 117 egz.

W 1950 r. przerwano w Mielcu produkcję CSS-13. Wobec dalszego zapotrzebowania na samoloty tego typu zamierzano budować je w powstającym nowym zakładzie WSK Świdnik. Jednak po zmianie założeń produkcyjnych tej wytwórni i przejściu na koprodukcję w budowie innych samolotów, linię technologiczną CSS-13 przeniesiono ostatecznie do WSK nr 4 w Warszawie na Okęciu. Pierwszy egzemplarz seryjny został oblatany 8.02.1952 r. Przez pewien okres niektóre zespoły, jak skrzydła i usterzenie wykonywane były przez WSK nr 5 w Łodzi, ale z biegiem czasu i tę produkcję przekazano na Okęcie. Produkcję zakończono w 1955 r. po wypuszczeniu z WSK Okęcie ok. 320 (wg innych źródeł 311) egz. Razem z poprzednimi 180 egz. z WSK Mielec powstało łącznie ok. 500 CSS-13 (bez wersji sanitarnej CSS S-13). Z tego dla wojska dostarczono ok. 300 egz., dla aeroklubów 180 i na eksport 20.

W pierwszej połowie lat 50. XX wieku samoloty CSS-13 stanowiły podstawowy samolot w eskadrach i kluczach łącznikowych wojsk lotniczych. Stosowano wersje: łącznikową wyposażoną w podwójny układ sterowniczy, bombową z wziernikiem w dolnym prawym skrzydle do namierzania celownikiem oraz z zamkami bombowymi pod płatem i umieszczonym na grzbiecie kadłuba, z tyłu za drugą kabiną na stojaku, ruchomym lotniczym karabinem maszynowym. Oprócz wojsk lotniczych samoloty CSS-13 były używane w jednostkach lotniczych Marynarki Wojennej oraz w Wojskach Ochrony Pogranicza do patrolowania granicy państwa.

W latach 1953–1955 Polskie Linie Lotnicze LOT eksploatowały 20 samolotów CSS-13 przystosowane do celów rolniczych (opylanie upraw i lasów). W aeroklubach samoloty CSS-13 wykorzystywano w latach 60. do szkolenia w pilotażu, do lotów treningowych, holowania szybowców, lotów dyspozycyjnych, wywożenia skoczków spadochronowych.

Samoloty CSS-13 były użytkowane w lotnictwie polskim do 1978 roku.