Przejdź do treści
Źródło artykułu

75 lat temu pilot Charles "Chuck" Yeager przekroczył barierę dźwięku

75 lat temu, 14 października 1947 r., kpt. USA Charles "Chuck" Yeager za sterami eksperymentalnego samolotu Bell X-1 przekroczył prędkość 1 Ma - prędkość dźwięku w locie poziomym. Rekordowy lot odbył się nad suchym jeziorem Rogersa na pustyni Mojave w Kalifornii. Był to ogromny przełom w lotnictwie.

Pod koniec II wojny światowej do bojowego użycia trafiły pierwsze samoloty z napędem odrzutowym.

W lipcu 1944 r. do służby w brytyjskim lotnictwie wojskowym RAF trafiły pierwsze egzemplarze myśliwca Gloster Meteor Mk.I – jedynego alianckiego odrzutowca użytego bojowo podczas II wojny światowej. Z powodzeniem używano ich w walce z niemieckimi bombami lotniczymi V-1. W zależności od wersji Meteory osiągały prędkość maksymalną od 675 do ponad 900 km/h.

Latem tego samego roku niemiecka Luftwaffe wprowadziła do użytku odrzutowe myśliwce Messerschmitt Me-262 "Schwalbe", które osiągały prędkość 868 km/h (wersja A-1).

Najszybsze samoloty z napędem tłokowym (śmigłowym) myśliwce North American P-51 Mustang w wybranych wersjach rozwijały prędkość nieco ponad 700 km/h, lecz egzemplarze bojowe były nieco wolniejsze.

Różnica prędkości przemawiała jednoznacznie na korzyść napędu odrzutowego. Konstruktorzy z USA i ZSRS uznali go za przyszłościowy i kontynuowali prace nad nowymi modelami samolotów myśliwskich, badając i testując zdobyczne egzemplarze niemieckich odrzutowców.

W 1945 r. inżynierowie amerykańskiego koncernu Bell Aircraft Corporation rozpoczęli prace nad samolotami eksperymentalnymi, oznaczonymi jako XS-1 (później X-1), napędzanymi silnikami rakietowymi, które mogły przekroczyć prędkość dźwięku - 340,3 m/s czyli ok. 1225 km/h, która jest określana liczbą Macha (1 Ma).

Eksperymentalny Bell XS-1 (późniejsza nazwa X-1) był pierwszym samolotem zbudowanym wyłącznie dla celów testowych w locie według wytycznych Narodowej Komisji Doradztwa Lotniczego NACA (poprzedniczki agencji NASA) oraz Sił Powietrznych Armii USA. Źródłem napędu był czterokomorowy silnik rakietowy Reaction Motors XLR11-RM-3 zasilany mieszaniną alkoholu etylowego, wody i ciekłego tlenu. Maksymalny ciąg jednostki napędowej wynosił 26,7 kN.

Kadłub samolotu w aerodynamicznym kształcie wzorowanym na pocisku 12,7 mm (0,50 cala) wykonano ze specjalnego stopu aluminium i pokryto go specjalnym radowym lakierem fosforyzującym w kolorze pomarańczowym. X-1 był jednosilnikowym średniopłatem i ważył 3077 kg; z instalacją tlenową, paliwem i pilotem masa wynosiła ok. 5912 kg.

Prace nad projektem objęto ścisłą tajemnicą z uwagi na dużą aktywność sowieckiej agentury działającej na terenie Stanów Zjednoczonych.

19 stycznia 1946 r. pilot oblatywacza firmy Bell Jack Woolams dokonał pierwszego lotu w XS-1. Zasilany rakietowym silnikiem prototyp został podwieszony pod bombowiec Boeing B-29 Superfortress (Superforteca), wyniesiony w powietrze, a następnie opuszczony na wysokości 8,8 tys. metrów - wtedy pilot włączył silnik rakietowy i kontynuował samodzielny, 12-minutowy lot. Lądowanie nastąpiło na lotnisku bazy Pinecastle (ob. McCoy Air Force Base) koło Orlando na Florydzie. Testowe loty przeprowadzano także w bazie Muroc koło Palmdale w Kalifornii. 30 sierpnia 1946 r. Woolams zginął w katastrofie napędzanego silnikiem tłokowym samolotu Bell P-39 Cobra I nad jeziorem Ontario (Kanada).

Do maja 1947 r. za sterami X-1 zasiadali piloci testowi Bella Chalmers „Slick” Goodlin oraz Alvin "Tex" Johnston. Podczas prób nie udało się jednak pokonać magicznej bariery - prędkości dźwięku. Do dalszych lotów szef pilotów doświadczalnych "Tex" Johnston wytypował kapitana sił powietrznych (USAF) Charlesa "Chucka" Elwooda Yeagera. Pochodzący z Zachodniej Wirginii 24-latek cieszył się sławą odważnego pilota bojowego, który podczas II wojny światowej odniósł kilkanaście zwycięstw, niszcząc w trakcie bojowego lotu w okolicy Assen (Holandia) niemiecki odrzutowiec Me-262. Na kadłubie Bella X-1 z numerem 46-062 pojawił się napis "Glamorous Glennis" ("Czarująca Glennis") na cześć Glennis Faye Dickhouse (1924-1990), od 26 lutego 1945 r. żony lotnika.

Bell X-1 podwieszony pod B-29 (fot. Unknown, but listed as official Air Force Photo, Domena publiczna, Wikimedia Commons)

14 października 1947 r. wyniesiony pod lukiem bombowym "Superfortecy" mjr. Roberta "Boba" Cardenasa, pilotowany przez Yeagera X-1 osiągnął prędkość 1127 km/h (Mach 1,06) na wysokości ponad 13 tys. metrów.

Z pokładu towarzyszącego rekordowemu przelotowi samolotu Lockheed FP-80 Shooting Star l/t por. Bob Hoover wykonał słynne zdjęcie, na którym X-1 przyspiesza, by za chwilę pokonać barierę dźwięku nad pustynią Mojave w Kalifornii. Po wykonaniu lotu "Chuck" wylądował na płozowym podwoziu na dnie suchego jeziora Rogersa.

Po latach pilot wspomniał, że dopiero na ziemi poczuł ból: dwa dni przed lotem złamał dwa żebra w trakcie przejażdżki konnej. Po udanym locie Yeager otrzymał specjalną premię 150 tys. dolarów (ob. ok. 1,2 miliona dol.).

"Rekordowy lot Yeagera miał ogromne, przełomowe znaczenie dla lotnictwa. Przedtem wiedziano o istnieniu bariery dźwięku, lecz nikt nie wiedział, jak zachowa się samolot w czasie jej przekraczania. Występowały przy tym nowe, nieznane wówczas zjawiska aerodynamiczne zwane kryzysem falowym, które udało się przy tej okazji pokonać. Lot przyczynił się do rozwoju odrzutowych, naddźwiękowych samolotów myśliwskich. W latach sześćdziesiątych w ZSRS, we Francji i w Wielkiej Brytanii zbudowano także samoloty naddźwiękowe: pasażerskie Tu-144 oraz Concorde'y, jednak na trasach transatlantyckich był eksploatowany tylko Concorde" – powiedział PAP kustosz Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, Jarosław Dobrzyński.

Samoloty X-1 wykonały łącznie 157 eksperymentalnych lotów, jednak do historii przeszedł głównie lot z 14 października 1947 r. Po latach najsłynniejszy z nich – rekordowy samolot z numerem 46-062 - trafił na ekspozycję Smithsonian's National Air and Space Museum w Waszyngtonie.

"X-1 miał proste skrzydła bez skosów, nieprzystosowane do pokonywania oporu falowego. Moment zbliżenia się do bariery dźwięku i jej przekroczenia można porównać ze zderzeniem się ze ścianą lub z szybką jazdą po wyboistej drodze" – wyjaśnił Dobrzyński.

Bell X-1 w locie (fot. U.S. Air Force, Domena publiczna, Wikimedia Commons)

Konieczność ochrony tajemnicy wojskowej przed sowieckim wywiadem spowodowała, że informacja o wyczynie Yeagera została ujawniona publicznie i przekazana mediom dopiero 10 czerwca 1948 r., a więc z ośmiomiesięcznym opóźnieniem. "Przeciek" o rekordowym locie sprawił jednak, że krótkie informacje o locie "Chucka" pojawiły się na łamach "Aviation Week" i "Los Angeles Times" już pod koniec 1947 r.

"Pierwszym sowieckim samolotem myśliwskim, który mógł przekroczyć prędkość dźwięku, był MiG-19 wprowadzony do służby dopiero w połowie lat pięćdziesiątych. Ani używany podczas wojny w Korei Mig-15, ani Mig-17 nie były w stanie przekroczyć tej granicy" – tłumaczy Dobrzyński.

Wyścig zbrojeń między USA a ZSRS trwał mimo zakończenia wojny w Korei. Pierwszym amerykańskim myśliwcem naddźwiękowym był North American F-100 Super Sabre (1953). W listopadzie tego samego roku eksperymentalny Douglas D-558-2 Skyrocket przekroczył dwukrotną prędkość dźwięku (2 Ma). Do "naddźwiękowego klubu" przystąpili też Brytyjczycy, wprowadzając do służby myśliwiec English Electric Lightning (1954).

Rekordowy lot odmienił życie Yeagera. W Białym Domu przyjmował go prezydent Harry S. Truman. Stał się amerykańskim bohaterem narodowym, jak kilkanaście lat później kosmonauci z NASA, którzy wylądowali na Księżycu.

"Chuck" testował m.in. pierwszego zdobycznego Miga-15, który 21 września 1953 r. trafił w ręce Amerykanów po lądowaniu maszyny północnokoreańskiego pilota por. No Kum-soka w Kimpo (Korea Południowa). Uczestniczył m.in. również w lotach eksperymentalnego samolotu Bell X-1A, który miał przekroczyć podwójną prędkość dźwięku.

W 1962 r. został komendantem Aerospace Research Pilot School (szkoły pilotów – przyszłych uczestników programu badawczego przestrzeni kosmicznej) USAF w bazie lotniczej Edwards. Wykonywał loty bojowe w trakcie wojny w Wietnamie, gdzie dowodził 405. Skrzydłem Myśliwskim USAF. Pod koniec lat sześćdziesiątych mianowano go dowódcą 17. Floty Powietrznej stacjonującej na terenie RFN. Awansowano go do stopnia generała dywizji.

W 1975 r. Yeager przeszedł na emeryturę, jednak nie zakończył swojej przygody z lotnictwem. Pół wieku po rekordowym locie, 14 października 1997 r., odbył jubileuszowy lot myśliwcem F-15D Eagle, przekraczając prędkość dźwięku. 15 lat później wykonał lot samolotem F-15 pilotowanym przez kpt. Davida Vincenta z bazy lotniczej Nellis w stanie Nevada.

Gen. Charles Yeager – pierwszy człowiek na świecie, który pokonał prędkość dźwięku – zmarł 7 grudnia 2020 r. w Los Angeles.

FacebookTwitterWykop
Źródło artykułu

Nasze strony