Zdarzenia lotnicze z udziałem laserów

Pierwsze zdarzenia z udziałem lasera na terenie Polski zostały zarejestrowane w 2009 roku w ramach obowiązkowego systemu zgłaszania zdarzeń. Było ich wówczas 12. Liczba zgłaszanych zdarzeń stopniowo zwiększała się i w okresie ostatnich lat oscyluje pomiędzy wartościami 100 – 130 zdarzeń rocznie. Na wykresie po prawej przedstawione są dane liczbowe zaistniałych zdarzeń z udziałem lasera w latach 2009 – 2017.

Na podstawie wpływających do Urzędu Lotnictwa Cywilnego danych z ostatnich lat obserwujemy bardziej wzmożoną aktywność zdarzeń z udziałem lasera w miesiącach letnich, podczas których ruch lotniczy jest większy, a przez to daje większe możliwości namierzenia statku powietrznego przez użytkownika urządzenia laserowego. Nie bez znaczenia jest również uciążliwość hałasowa, szczególnie dla osób zamieszkujących tereny przyległe do lotniska, co przy wzmożonym ruchu lotniczym może powodować ich frustrację, a oświetlanie statków powietrznych wiązką lasera może stanowić swoisty rodzaj odwetu. Poniższy wykres przedstawia średnie wartości liczbowe zdarzeń z udziałem lasera za lata 2015 – 2017.

W przeważającej liczbie zdarzenia z udziałem lasera są zgłaszane przez załogi statków powietrznych wykorzystywanych w zarobkowym transporcie lotniczym (o masie startowej większej niż 5700 kg), na lotniskach komunikacyjnych oraz w ich otoczeniu (CTR, TMA). W znacznie mniejszym stopniu dotyczy to statków powietrznych wykonujących operacje na małych lotniskach lub lądowiskach położonych zwykle z dala od gęsto zaludnionych terenów.

Istotna z punktu widzenia bezpieczeństwa jest faza lotu, podczas której dochodzi do oślepiania załóg lotniczych wiązka laserową. Z zebranych danych wynika, że do zdarzeń z udziałem lasera dochodzi najczęściej podczas fazy lądowania, powodując tym samym  poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa lotu.

Zdarzają się również zgłoszenia związane z oświetlaniem wiązką laserową statku powietrznego lecącego na małych i średnich wysokościach.

Potencjalne skutki oślepienia załogi statku powietrznego mogą doprowadzić do utraty kontroli i rozbicia się statku powietrznego, szczególnie w fazie lądowania.

Załoga statku powietrznego wskutek porażenia wiązką lasera narządu wzroku, w zależności od mocy lasera, może doznać poza chwilowym oślepieniem, krótkotrwałych, a w niektórych przypadkach trwałych uszkodzeń narządu wzroku.

Planowanie lotów w obszarach o podwyższonym ryzyku związanym z obecnością lasera wymaga modyfikacji procedur operacyjnych, stosowanych przez załogi statków powietrznych, służby ruchu lotniczego (szczególnie kontrola ruchu lotniczego w ruchu lotniskowym – TWR) oraz zarządzających lotniskami, aby minimalizować potencjalne niekorzystne skutki związane z oddziaływaniem lasera. Stosowane środki zapobiegawcze (zwłaszcza techniczne) powinny być dopasowane do skali zagrożenia.

Szczególnej uwagi wymają procedury operacyjne stosowane przez jednoosobowe załogi statków powietrznych, gdyż w sytuacji zagrożenia (np. chwilowe oślepienie) nie ma możliwości zastąpienia pilota innym członkiem załogi.

Ważnymi elementami są też działania podejmowane na różnych poziomach w ramach promocji bezpieczeństwa w celu podniesienia świadomości w szczególności użytkowników urządzeń laserowych, a także operatorów statków powietrznych, służb ruchu lotniczego, zarządzających lotniskami oraz służb porządku publicznego.

Większość użytkowników urządzeń laserowych (szczególnie do zastosowań nieprofesjonalnych) nie zdaje sobie sprawy, że wiązka lasera ma bardzo duży zasięg oraz jakie konsekwencje może spowodować laserowa „kropka” w kabinie załogi statku powietrznego. Światło lasera, które dotrze do kabiny załogi ulega wzmocnieniu i rozproszeniu na oszkleniu, powodując uniemożliwienie obserwacji sytuacji poza kabiną przez pilotów.

Takie nierozważne działanie ze strony operatora urządzenia laserowego może wymuszać na załodze zmianę kursu albo doprowadzić do utraty kontroli nad statkiem powietrznych, a także skutkować u pilotów obrażeniami wymagającymi udziału lekarza. 

Nie wszyscy użytkownicy urządzeń laserowych są świadomi, że w art. 87a Ustawy-prawo lotnicze jest zapis zabraniający emitowania wiązki lasera w kierunku statku powietrznego.

„Art. 87a. 1. Zabrania się emitowania lub powodowania emisji, w strefach przestrzeni powietrznej wykorzystywanej do żeglugi powietrznej wiązki lasera lub światła z innych źródeł w kierunku statku powietrznego w sposób mogący spowodować olśnienie, oślepienie lub wystąpienie poświaty i mogący stworzyć zagrożenie bezpieczeństwa statku powietrznego albo życia lub zdrowia załogi lub pasażerów na jego pokładzie.”

Ponadto użytkownicy urządzeń laserowych, którzy nie stosują się do zapisów zawartych w art. 87a mogą podlegać sankcjom zawartym w art. 211 ust. 1 pkt. 12 Ustawy-prawo lotnicze (Dział XII Przepisy karne), tj. podlegać grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.