Wystawa "Polacy w Bitwie o Wielką Brytanię"

Katolickie Centrum Kultury zaprasza na kolejną wystawę historyczną pt. "Polacy w Bitwie o Wielką Brytanię", która zostanie otwarta w dniu 8 marca 2023 r. w Dobre Miejsce ul. Dewajtis 3 w Warszawie, wej. A, Galeria Krużganek (na przeciwko Kaplicy).

Wystawa elementarna została przygotowana przez Biuro Edukacji Narodowej IPN Centrala w Warszawie.  Przedstawia najistotniejsze informacje o polskim wkładzie w pierwsze strategiczne zwycięstwo alianckie w II wojnie światowej.

Wystawę "Polacy w Bitwie o Wielką Brytanię" będzie można oglądać do 5 maja 2023 r. Wstęp wolny, codziennie w godz. 8-20.

Podobnie jak w przypadku wystawy elementarnej poświęconej powstaniu warszawskiemu, wszystkie użyte w projekcie fotografie monochromatyczne zostały poddane procesowi cyfrowej koloryzacji. Została ona wykonana przez Mikołaja Kaczmarka – laureata złotej oraz srebrnej nagrody "BohaterON" w 2019 r.

Oryginalne fotografie zaczerpnięto ze zbiorów m.in. Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Ośrodka KARTA. A także z Centralnej Biblioteki Wojskowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz kolekcji prywatnych.

Zarys historyczny

W latach trzydziestych XX w. zbudowano w Polsce spójny system edukacji lotniczej. Obejmował on popularyzatorską i szkoleniową działalność aeroklubów, Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, Lotniczego Przysposobienia Wojskowego oraz kursy w Wojskowym Obozie Szybowcowym w Ustjanowej i Centrum Wyszkolenia Lotnictwo nr 1 w Dęblinie. Lotnictwo cywilne i wojskowe cieszyło się w II Rzeczypospolitej olbrzymią popularnością, garnęło się do niego mnóstwo młodych ludzi. Spośród nich, podczas niezwykle wymagającego szkolenia i selekcji, wyłaniano w dęblińskiej Szkole Orląt kadry znakomitych pilotów i obserwatorów.

Niemcy i Sowieci, napadając na II Rzeczpospolitą we wrześniu 1939 r., rzucili do walki prawie 5 tys. samolotów. Polscy lotnicy, dysponujący 392 samolotami ustępującymi jakościowo konstrukcjom niemieckim, nie byli w stanie obronić ojczystego nieba. Mimo to dzięki swoim znakomitym umiejętnościom i determinacji potrafili niszczyć w zażartych walkach nieprzyjacielskie maszyny. Pierwsze niemieckie samoloty zostały zestrzelone 1 września (już kilka godzin po rozpoczęciu wojny) przez ppor. Władysława Gnysia z III Dywizjonu Myśliwskiego 2 Pułku Lotniczego w Krakowie i ppor. Stanisława Skalskiego z III Dywizjonu Myśliwskiego 4 Pułku Lotniczego w Toruniu.

Polacy w Wielkiej Brytanii

Niemcy, chcąc pokonać Wielką Brytanię – ostatnie nie okupowane, walczące z nimi państwo w Europie – musieli zdobyć panowanie nad angielskim niebem. Dlatego 10 lipca 1940 r. rozpoczęli zmasowaną ofensywę lotniczą przeciwko brytyjskim portom, lotniskom, fabrykom i miastom. Nalotów dokonywały bombowce 2, 3 i 5 Floty Powietrznej Luftwaffe, w osłonie samolotów myśliwskich z terenów podbitych przez Niemcy (Francji, Belgii i Norwegii). Losy Wielkiej Brytanii zależały od jej obrony powietrznej, a zwłaszcza od pilotów myśliwskich RAF.

Brytyjczycy zbudowali przed II wojną światową na swoim południowym i wschodnim wybrzeżu system anten radarowych wcześnie wykrywających zbliżające się wrogie samoloty. 25 lipca 1939 r. polski wywiad przekazał służbom brytyjskim opracowane przez polskich kryptologów algorytmy umożliwiające odczytywanie niemieckich tajnych rozkazów przekazywanych przez maszynę szyfrującą Enigma. Dzięki temu w czasie bitwy o Wielką Brytanię Anglicy odszyfrowywali do tysiąca niemieckich depesz dziennie. Te dwie zdobycze techniczne, zastosowane w systemie obrony Wielkiej Brytanii, walnie przyczyniły się do pokonania Luftwaffe.

Polscy lotnicy, którzy od 8 grudnia 1939 r. trafiali do Wielkiej Brytanii i przechodzili szkolenie w RAF, byli w lecie 1940 r. kierowani jako uzupełnienie do dywizjonów brytyjskich. Pierwsze polskie zwycięstwo w bitwie o Wielką Brytanię odniósł por. Antoni Ostowicz ze 145 Dywizjonu RAF, biorący udział 16 lipca w zestrzeleniu niemieckiego bombowca Heinkel 111. Porucznik Ostowicz był również naszą pierwszą stratą – zginął 11 sierpnia. W czasie bitwy 81 polskich pilotów latało w 27 dywizjonach brytyjskich i zniszczyło około 40 samolotów Luftwaffe.

Brytyjskie dowództwo początkowo zgadzało się na tworzenie wyłącznie polskich jednostek bombowych. Na lotnisku w Bramcote 1 lipca 1940 r. sformowano Dywizjon 300 „Ziemi Mazowieckiej”, a 22 lipca 1940 r. Dywizjon 301 „Ziemi Pomorskiej”. Weszły do walki w drugiej fazie bitwy; działały z lotniska Swinderby. Od 14 września do 15 października 1940 r. bombardowały niemieckie barki desantowe przygotowane do inwazji na Wyspy Brytyjskie, w portach okupowanej Europy: Boulogne, Calaise i Ostenda.

Bardzo duże straty w personelu latającym, ponoszone w bitwie oraz znakomita postawa polskich pilotów w dywizjonach brytyjskich, skłoniły Anglików do wprowadzenia do walki dwóch polskich jednostek myśliwskich. 15 sierpnia 1940 r. loty bojowe rozpoczął Dywizjon 302 „Poznański”, kontynuujący tradycje III Dywizjonu Myśliwskiego 3 Pułku Lotniczego w Poznaniu. Jego piloci (operujący z lotnisk w Leconfield i Duxford) uzyskali w czasie bitwy o Wielką Brytanię około 8 zestrzeleń.

Fenomenem okazał się Dywizjon 303 „Warszawski”, sformowany 2 sierpnia w Northolt. Kontynuował tradycje III Dywizjonu Myśliwskiego 1 Pułku Lotniczego w Warszawie oraz 7 Eskadry Myśliwskiej im. Tadeusza Kościuszki, która wyróżniła się w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. Piloci dywizjonu okazali się niezwykle skuteczni – w ciągu zaledwie 39 dni (od 30 sierpnia do 7 października 1940 r.) zniszczyli około 60 samolotów niemieckich. Dywizjon 303 stał się jedną z najlepszych jednostek całej bitwy, a jego dokonania dawały nadzieję i otuchę rodakom w okupowanej Polsce.

Polscy piloci, latający w bitwie o Wielką Brytanię nowoczesnymi samolotami, mogli wreszcie nawiązać równorzędną walkę z przeciwnikiem i pokazać, co potrafią. Rewelacyjne dokonania bojowe wyszkolonych w dęblińskiej Szkole Orląt polskich lotników przechyliły szalę zwycięstwa na stronę brytyjską. Przyspieszyły też formowanie w Wielkiej Brytanii kolejnych polskich dywizjonów. Bitwa o Wielką Brytanię była momentem zwrotnym II wojny światowej. Niemiecki podbój został zatrzymany a z terenu Wielkiej Brytanii wkrótce wyszła ofensywa – najpierw powietrzna, później lądowa – która wyzwoliła w 1944 r. kraje Europy Zachodniej.

Informacje dodatkowe: 
Autor: Artur Kolęda
Recenzja: dr hab. Filip Musiał, dr Przemysław Benken
Korekta: dr Magdalena Baj
Koncepcja graficzna serii: Aleksandra Kaiper-Miszułowicz
Opracowanie graficzne: Paulina Żak, Szymon Węglowski
Cyfrowa koloryzacja zdjęć czarno-białych: Mikołaj Kaczmarek