Wspomnienia doświadczonych pilotów o samolocie TS-11 Iskra na kwietniowej Glassówce

samoloty

technologia

sylwetki

imprezy

historia

Wspomnienia doświadczonych pilotów o samolocie TS-11 Iskra to temat najbliższej "Glassówki" – spotkania poświęconego polskim konstrukcjom lotniczym, które od wiosny 2004 roku współorganizowane jest przez Klub Miłośników Historii Polskiej Techniki Lotniczej i Stowarzyszenie Młodych Inżynierów Lotnictwa (SMIL). Spotkanie odbędzie się 15 kwietnia 2023 r., o godzinie 10:15 w sali nr A 6 Wydziału Mechanicznego, Energetyki i Lotnictwa (MEiL), w budynku dawnego Instytutu Aerodynamicznego. Wejście na teren Politechniki od strony ul. Nowowiejskiej 24.

Spotkanie poprowadzą Panowie: Jerzy Gruszczyński, Dariusz Karwowski, Henryk Szkudlarz i Krzysztof Tuzikiewicz – doświadczeni piloci, którzy podzielą się swoimi doświadczeniami i wspomnieniami z różnych aspektów użytkowania samolotu TS-11 Iskra – w tym tak niecodziennych, jak występy w zespole akrobacyjnym Biało-Czerwone Iskry czy wykonywanie oblotów technicznych w Indiach.

W 1956 roku zespół kierowany przez inżyniera Tadeusza Sołtyka w Instytucie Lotnictwa w Warszawie dostał zlecenie od Dowództwa Wojsk Lotniczych na opracowanie samolotu szkolno-treningowego z napędem turboodrzutowym. Projekt otrzymał nazwę TS-11 Iskra. W 1957 roku wykonano badania aerodynamiczne kilku modeli w celu wybrania najlepszego układu konstrukcji. W 1958 opracowano projekt konstrukcyjny, po którym rozpoczęto budowę czterech prototypów: jednego do badań statycznych i trzech do prób w locie. W tym samym czasie grupa konstruktorów z Instytutu Lotnictwa rozpoczęła projektowanie odpowiedniego dla Iskry silnika turboodrzutowego nazwanego SO-1. Opóźnienie prac nad napędem skomplikowało rozwój samolotu.

Pierwszego oblotu prototypu (nr 02), wyposażonego w silnik Rolls-Royce ”Viper-8” i bez uzbrojenia, w dniu 5 lutego 1960 r. dokonał pilot doświadczalny Instytutu Lotnictwa inż. Andrzej Abłamowicz. Iskra okazała się wyjątkowo udaną konstrukcją. Onieśmielała wysokimi osiągami prędkości (730 km/h) i prędkości wznoszenia określonej na 14-16 m/s (w zależności od silnika).

Szkolenie lotnicze na samolocie TS-11 rozpoczęto w marcu 1964 roku w ówczesnym 60 lotniczym pułku szkolnym w Radomiu, który jako pierwsza jednostka lotnicza został wyposażony w ISKRY. Przez ponad 56 lat na ISKRZE swoje szkolenie lotnicze rozpoczęło kilka tysięcy pilotów, a kilkuset zostało jej wiernym uzyskując uprawnienia instruktorskie, przekazując swoje doświadczenie i wiedzę kolejnym pokoleniom młodych adeptów kunsztu lotniczego.

Na prototypie samolotu PZL TS-11 nr 03 z silnikiem SO-1, przystosowanym do pobicia rekordów przez samoloty o masie 1750-3000 kg, ustanowione zostały cztery rekordy świata:

2.09.1964 r. – lot po obwodzie zamkniętymi 100 km – prędkość 715,7 km/h, pil. inż. Andrzej Abłamowicz,
24.09.1964 r. – lot po obwodzie zamkniętym 500 km – prędkość 730,7 km/h, pil. inż. Ludwik Natkaniec,
24.09.1964 r. – odległości w obwodzie zamkniętym – 510 km, pil. inż. Ludwik Natkaniec,
26.09.1964 r. – lot na trasie krótkiej 15-25 km – prędkość 839 km/h, pil. inż. Ludwik Natkaniec.

Od samego początku ”Iskry” były podstawowym samolotem szkolno-treningowym w polskim lotnictwie wojskowym. Próbna eksploatacja umożliwiła wprowadzenie wielu poprawek konstrukcyjnych w kolejnych seriach produkcyjnych. Opracowano szereg wersji rozwojowych samolotu. TS-11 Iskra doczekał się wielu odmian, nawet jednomiejscowej rozpoznawczo-szturmowej, która nie weszła do produkcji seryjnej.

Polska nie była jedynym użytkownikiem ISKIER. W 1975 roku zostały one zakupione w ilości początkowo 50 sztuk, a w późniejszym okresie eksploatacji dokupiono kolejne 12 egzemplarzy przez Lotnictwo Wojskowe Indii. Iskry w Indiach latały nieprzerwalnie do końca 2004 roku, kiedy to oficjalnie i uroczyście zakończono ich eksploatację.

Produkcja samolotów zakończyła się 23 września 1987 roku w ilości 424 egzemplarzy.

W 2008 roku Instytut techniczny Wojsk Lotniczych na Międzynarodowym Salonie Przemysłu Obronnego zaprezentował demonstrator samolotu TS-11 Iskra oznaczony jako TS-11 F, który był wyposażony w nowoczesną awionikę oraz fotele wyrzucane Martin Baker. Awionika miała być zaprojektowana w oparciu o najnowocześniejsze trendy w dziedzinie wyposażenia pokładowego w postaci „glass cocpit” i dostosowana do potrzeb szkolenia na samolotach F-16. Zamiarem programu było również wyposażenie samolotu w silnik General Electrics.

Na samolotach TS-11 Iskra kunsztu pilotażu na licznych pokazach lotniczych i imprezach patriotycznych prezentowali piloci-instruktorzy Polskich Sił Powietrznych z zespołów akrobacyjnych: „Rombik”, „Iskry” z radomskiej jednostki i „Biało-Czerwone Iskry” po przenosinach do Dęblina, gdzie biało-czerwone malowanie „Iskier” i dymy w barwach flagi narodowej podkreślały patriotyczny charakter pokazu.

Dziewiątego grudnia 2020 roku odbyło się uroczyste zakończenie szkolenia na samolotach TS-11. Od tego czasu utrzymywane były samoloty TS-11 MR z Zespołu Akrobacyjnego „Biało – Czerwone Iskry” celem wykonywania przelotów podczas uroczystości państwowych.

Po blisko 60 latach służby, samolot TS-11 Iskra przeszedł na zasłużoną emeryturę. Uroczysty lot pożegnalny odbył się w środę 27 lipca br. na lotnisku 41 Bazy Lotnictwa Szkolnego w Dęblinie.

W trzecią sobotę kwietnia piloci Jerzy Gruszczyński, Dariusz Karwowski, Henryk Szkudlarz oraz Krzysztof Tuzikiewicz opowiedzą uczestnikom spotkania o aspektach użytkowania samolotu TS-11 Iskra. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej w imieniu organizatorów serdecznie zapraszamy na kolejne spotkanie Miłośników Polskiej Techniki Lotniczej nazwane "Glassówką".

Spotkanie odbędzie się w sali nr A 6 Wydziału Mechanicznego, Energetyki i Lotnictwa (MEiL), w budynku dawnego Instytutu Aerodynamicznego. Wejście na teren Politechniki od strony ul. Nowowiejskiej 24. Jest to miejsce, w którym odbyło się już kilka Glassówek w 2019 i na początku 2020 r. Być może uda się uzgodnić wyjątkowo otwarcie zwykle zamkniętego w weekendy bezpośredniego wejścia do budynku. W przeciwnym razie trzeba wejść głównym wejściem, następnie korytarzem na I piętrze przejść do właściwego budynku i do sali. Poniżej schemat dojścia przygotowany przez Kol. Topczewskiego.