Moje marszałkowanie. Kierowanie lotami

Jakiś czas temu na pikniku lotniczym u kolegi dało się zaobserwować swoiste zamieszanie wśród przylatujących załóg. Piloci manewrujący „po swojemu” - jak komu najwygodniej, naziemne radio w rękach każdego, tylko nie tego co, znałby się na rzeczy. Widać było próby działań, ale brakowało znaków wywoławczych, konkretów, informacji o pasie w użyciu i warunkach meteo. Więc biorę radio do ręki i zaczynam kierować lotami, pomagam załogom przy parkowaniu - Eureka! -  zaczyna to się układać w pewną działającą całość! Jest jeden, wspólny kierunek startu i lądowania, parkowanie odbywa się na moje komendy przez radio i gesty rękami - „mamy to!”.

Jeden z pilotów rzuca: „Zbyszek, przyjedź do Sochaczewa, na piknik na Dzień Dziecka - pokierujesz lotami”. Odpowiedź krótka: „Ok, będę.”.

W Sochaczewie dużo gości i dużo maszyn latających. Samoloty, śmigłowce, wiatrakowce, motolotnie... Nawet były mini „pokazy”: Adam na R22, pokazał tyle, ile mały Robinson ze strongmanem na pokładzie może, było na co popatrzeć.  Adam wtedy zapytał mnie: „Pomógłbyś mi zrobić zlot śmigłowcowy?”. Oczywiście, zgodziłem się - razem zrobiliśmy trzy Zloty. Byłem kilka razy w Gryźlinach, pomagałem przy spotkaniach lotniczych, piknikach i pokazach... Kierowałem lotami i byłem Marszałkiem, wyszkoliłem kolejnego Kierującego Lotami i Marszałka oraz Marszałkinię. W Płocku Kierowałem Lotami i byłem też Marszałkiem.

Link do materiałów pomocniczych na końcu artykułu

Kilka słów o Marszałku z moich lotniskowych i lądowiskowych doświadczeń:

Podstawowe pytanie: kim jest Marszałek?

1. Zadania i obowiązki Marszałka.
2. Znaczenie pracy Marszałka.
3. Uprawnienia Marszałka.
4. Kto powołuje Marszałka.
5. Strój Marszałka i gadżety.
6. Marszałek – instynkt a przepisy.
7. Niezbędne i przydatne informacje dla Marszałka.
8. Skuteczność Marszałka.
9. Czy Marszałkowie są potrzebni pilotom?
10. Szkolenie Marszałka.

Marszałek (od angielskiego słowa marshaller - sygnalista), inaczej nazywany „follow me” (podążaj za mną). Marszałek jest koordynatorem ruchu naziemnego.

1.Marszałek to osoba na lotnisku, której zadaniem jest pomoc w ustawieniu statków powietrznych na stanowiskach postojowych. Marszałek ustawia je w odpowiedniej odległości - ”separacji”, od innych statków powietrznych i przeszkód używając gestów - sygnałów ułatwiających manewrowanie. Takich sygnałów jest ok 20. - 30. i są one ustandaryzowane tak, aby przekaz był zrozumiały dla każdego. Na co dzień używa się tylko około 10 sygnałów podstawowych. Można je znaleźć w różnych publikacjach, m.in. w AIP Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej, publikacjach Urzędu Lotnictwa Cywilnego czy Publikacji Polska Atlas Lotniczy (przypis redakcji za zgodą Autora), ale tylko LPR podaje moje ulubione dwa sygnały, bardzo ważne, uniwersalne: Y tzn. Yes – „możesz lądować” (obie ręce uniesione do góry, lekko rozchylone, na kształt litery Y) oraz N tzn. No – „nie ląduj” (jedna ręka uniesiona do góry, lekko odchylona, druga – opuszczona w dół, też odchylona, na kształt litery N). Te gesty warto zapamiętać -  działają też podczas przywołania karetki, policji, straży pożarnej w ruchu drogowym w górach przywołamy Ratowników GOPR, TOPR.

Podstawowe sygnały to:

• możesz lądować
• wskazanie miejsca postojowego dla danego statku powietrznego
• kołuj do mnie
• zrób podlot do mnie (dla śmigłowców)
• kołuj w prawo
• kołuj w lewo
• zatrzymaj
• wycofaj (tylko dla śmigłowców)
• jest dobrze
• po gotowości startu
• dziękuję (nie dajemy sygnału „wyłącz silnik” - to decyzja Kapitana Statku Powietrznego)

2. Marszałek dba o bezpieczeństwo statków powietrznych, pieszych i innych użytkowników strefy operacyjne lotniska.

3. Jakie uprawnienia powinien mieć Marszałek? W lotnictwie kontrolowanym sytuacja jest prosta: kurs teoretyczny, egzaminy i praktyka na polu manewrowym (ustawianie samolotów). Na lotniskach niekontrolowanych i lądowiskach jest inaczej. Na pewno dana osoba powinna znać się na lotnictwie, zapoznać się z teorią związaną z tematem i mieć Mentora, Marszałka wprowadzającego w temat, u którego może praktykować.

4. Marszałka na lądowiskach, lotniskach niekontrolowanych powołuje: organizator przedsięwzięcia, zarządzający lotniska, lądowiska, właściciel lotniska, lądowiska, Kierujący Lotami.  Wszystko w zależności od potrzeb i naszej wiedzy, czego się spodziewamy na danym lotnisku lub lądowisku. Marszałek jest potrzebny tam, gdzie jest spodziewanych kilka statków powietrznych. Moim zdaniem lepiej go mieć niż nie mieć.Oczywiście inaczej jest na lotnisku kontrolowanym;
    
5. Podstawowy strój profesjonalnego Marszałka na lotnisku kontrolowanym to odblaskowa kamizelka + odblaskowe spodnie. Moim zdaniem na lotnisku czy lądowisku podstawa to: odblaskowa kamizelka, pełne buty, długie spodnie, koszula/koszulka z długim rękawem, czapka na głowę i krem z filtrem. Pełne buty, ponieważ chodzimy po trawie - a w trawie jest wszystko, dla bezpieczeństwa polecam też długie spodnie. Wyobraźmy sobie przywoływanie gestami statku powietrznego i atak pszczoły w tym momencie - odsłonięte ciało jest dla insektów zachęcające. Podobnie jest z górną częścią garderoby. Ponadto latem – kiedy odbywa się znakomita większość imprez – jesteśmy wystawieni na działanie palącego słońca, a na lotnisku, lądowisku tego nie czujemy, gdyż wiejący wiatr łagodzi odczucie gorąca. Obowiązkowym „dodatkiem” jest woda - woda to sprawnie działający Marszałek. Ważne są też posiłki regeneracyjne. Powołujący Marszałka powinien zapewnić mu możliwość pożywienia się i dać zastępstwo na ten czas nieobecności.

Kolejny potrzebny gadżet to radiotelefon. Radiotelefon niezbędny jest do komunikacji naziemnej z Kierującym Lotami i Załogami Statków Powietrznych.

6. Marszałek na lotnisku i lądowisku postępuje zgodnie z prawem i zasadami, a dzięki swojemu instynktowi i doświadczeniu działa sprawnie, często w deficycie czasu. Musi być znawcą typów statków powietrznych - ich możliwości, osiągów w praktyce – Marszałek współdziała z Załogą w końcowej fazie lotu. Dzięki wprawie i instynktowi parkuje statki powietrzne blisko siebie, tj. na odległość mniejszą niż rozpiętości skrzydeł dwóch samolotów, czy przy śmigłowcach, odległość dwóch wirników. Przy śmigłowcach ważna jest także waga śmigłowców sąsiadujących z „sadzanym”.

Praca Marszałka wiążę się z dużą odpowiedzialnością związaną z bezpieczeństwem ruchu naziemnego, ale daje też dużo satysfakcji i możliwość bliskiego obcowania z różnymi typami statków. Instynkt jest ważny, ale Marszałek musi myśleć, analizować sytuację ruchową.

Przykład: na polu manewrowym musimy zostawić możliwość kołowania samolotom do punktu tankowania, a śmigłowce nie mogą robić podlotu do tankowania nad innymi statkami powietrznymi. Kierujący Lotami jest w tej sytuacji pewny, że Marszałek dopilnuje możliwości kołowania czy podlotu do tankowania w taki sposób, aby zapewnić bezpieczeństwo wszystkim.

7. Przydatne informacje dla Marszałka: po pierwsze - Załoga: ważne jest, z kim współpracujemy, kto jest Kierującym Lotami, kto nam zaproponował to zadanie. Po drugie - warunki meteorologiczne i prognozy dla danego rejonu. Następnie - warunki na lotnisku, lądowisku: ważne, aby sprawdzić, ile jest miejsc i jakie te miejsca do zaparkowania są dostępne, jak najlepiej wyznaczyć kołowanie/dolot do nich. Warto przygotować sobie plan działania, co, jak i gdzie. Kolejna rzecz: informacje o statkach powietrznych, które będziemy obsługiwać: właściwości, budowa, możliwości, wielkość/masa.

Jest mi tu dużo łatwiej niż innym, byłem pilotem, koordynatorem, obecnie jestem Informatorem FIS Warszawa, latałem bardzo wieloma statkami powietrznymi od motolotni z Jarkiem w Dajtkach po śmigłowiec Mi-8 z Cichym Ale ustawienie, zaparkowanie w Gryźlinach C-208 było mimo wszystko wyzwaniem - fajnym, ale ciągle wyzwaniem.

Na III Zlocie Śmigłowców w Płońsku było prawie 50 maszyn. Organizator Adam powiedział „Rok temu na II Zlocie Śmigłowców w Płońsku było 28 maszyn i ledwo je zmieściłem, a Ty jeszcze 10 sztuk byś zmieścił”. Ważne jest doświadczeni w pracy i współpraca z Arkiem Kierującym Lotami. Bardzo łatwo pracuje się ze śmigłowcami typu R-44.
                           
8. Skuteczność Marszałka widać na bieżąco podczas jego pracy. Weryfikacją są zdjęcia, które po czasie pokazują, jak wyglądała wystawa statyczna, jak statki powietrzne zostały zaparkowane. Porozumienie z Pilotem to najważniejszy element tej pracy: są samoloty, gdzie Marszałek musi dawać sygnały, gesty Kapitanowi, stojąc całkiem z boku, aby być widocznym dla Pilota -bo ważna jest komunikacja z Pilotem, a nie z samolotem, więc upewnij się, czy Pilot cię widzi. Kiedy samolot ma mocno zadarty nos do góry, Pilot podczas kołowania nic
z przodu nie widzi. Dlatego ważne jest, znać statki powietrzne i potrzeby Kapitana i załogi.

9. Dla Marszałka komunikacja z pilotem jest bardzo ważna, wspólne zrozumienie jest kluczowe. To działa i w drugą stronę, Załoga mająca kontakt z Marszałkiem czuje się zaopiekowania. Marszałek pokaże miejsce do zaparkowania, podpowie „w prawo, w lewo” itd. - należy zawsze pamiętać, że to Pilot podejmuje ostateczną decyzję. Przy samolotach Marszałek pomoże też pomóc przepchnąć, obrócić samolot itd.

10. Dla Marszałków na lotniskach niekontrolowanych i lądowiskach brakuje miejsc i procedur szkolenia. Inaczej sytuacja się ma na lotniskach kontrolowanych – tam szkoli się profesjonalnych Marszałków, służą do tego nawet odpowiednie symulatory. Ja, szkoląc Marszałka, wskazuję materiał, gdzie można zasięgnąć teorii. Sprawdzam wstępne przygotowanie i zaczynamy praktykę na lotnisku lub lądowisku. Robię pokaz „na sucho”, bez statków powietrznych, pokazuję, jak powinno się działać z samolotami, śmigłowcami. Pokazuję i omawiam każdy krok, po czym robimy to razem i omawiamy zadanie. Stawiam na praktykę: ważny jest trening i ćwiczenie do momentu, aż Marszałek jest gotowy do samodzielnej pracy.

KIEROWANIE LOTAMI

Moje Kierowanie Lotami, ach – jak to robić zgodnie z prawem, podstawa prawna, co na to ULC itd. Ja zaczynając pracę na danym lotnisku, lądowisku, pozyskuję informację pogodową z danego rejonu od regionalnego IMGW (kiedyś dostałem to na szkoleniu meteorologicznym), tel. 22 569 45 92. Informuję regionalny FIS, że będę tu pracował i na jakiej częstotliwości, informuję jakiego spodziewam się ruchu. Współpraca z FIS jest bezcenna.

Służba Informacji Powietrznej FIS wie o działalności w danym rejonie, jaka częstotliwość jest tam używana.

Informator FIS „przesyła” Statki Powietrzne na tą częstotliwość, w przypadku przelotów Statków Powietrznych
porządku publicznego Kierujący Lotami dostaje informacje telefonicznie od FIS, o takiej sytuacji. Co skutkuje
ograniczeniem ruchu lotniczego na tym lotnisku, lądowisku.

Jakie informacje na lotnisku, lądowisku podawać Pilotowi, czego tak naprawdę Pilot potrzebuje? Pilotowi potrzebne są podstawowe informacje o letnisku, lądowisku:

• pas w użyciu oraz stan pasa, jeżeli sytuacja tego wymaga,
• warunki dotyczące ruchu krąg P/L (prawy-lewy), sugerowana wysokość kręgu.

Dodatkowe informacje, na żądanie Pilota:

• warunki meteo (o ile są znane): kierunek i prędkość wiatru, temperaturę, QNH,
• długość pasa - całkowita/długość pasa dostępna
• inne informacje na zapytanie/prośbę Pilota.

Kierujący Lotami po lądowaniu Statku Powietrznego, drogą radiową „przekazuje” go Marszałkowi. Zdarza się i tak, ja często sam tak robię, że jednocześnie kieruję lotami i marszałkuję. Marszałek to prawa ręka Kierującego Lotami, działa na polu manewrowym lotniska, lądowiska. Często zdarza się, że funkcję Kierującego Lotami i Marszałka pełni jedna osoba.

Często współpracuję z Arkiem, Arek Kieruje Lotami ja jestem Marszałkiem, ale na zastępstwo Arka na stanowisku Kierującego Lotami zawsze jestem gotów. Mamy to opracowane i przetrenowane, praca z Arkiem to prawdziwa przyjemność. A jeżeli dochodzi do tego jeszcze przyjaźń to tylko wartość dodana. Obaj interesujemy się lotnictwem, jest to nasze hobby i pasja.
    
Arek jest obecny w lotnictwie od zawsze, jest autorytetem w świecie lotnictwa śmigłowcowego. Latał na prawie wszystkich typach śmigłowców. Zaczynając od szkolnych SM 1, Mi 2, aż po śmigłowce bojowe: W-3, Mi-8 i Mi-24. Obecnie pracuje w Lotniczym Pogotowiu Ratunkowym. A w wolnym czasie bywa Dyrektorem zlotów, pokazów lub Kieruje Lotami.
 
Ja, Zbyszek Dymek, kierując Lotami zawsze posiadam rakietnicę (rakietnicę z żaglówki). Czy jest to konieczne? Nie. W moim przypadku często zabezpieczam na pogrzebach Asysty Lotnicze. Wystrzał z rakietnicy flary pomaga Statkom Powietrznym trafić nad cel. Cel to miejsce tam, gdzie chcemy, żeby Statek Powietrzny pojawił się - zrobił przelot. Pilot leci na światło spadającej rakiety, nie na światło startującej rakiety. Cmentarze, szczególnie stare, z powietrza wyglądają jak las o dużej powierzchni, dlatego rakietnica, pomoże trafić Pilotowi nad cel.

Kierujący taką Asystą musi uwzględnić kierunek wiatru i siłę wiatru. Statek Powietrzny powinien pojawić się w odpowiedniej odległości od zgromadzonych na ostatnim pożegnaniu i tam zrobić przelot. Przelot w odpowiednim dystansie od zgromadzonych ludzi i na wysokości zgodnej z przepisami. Niewygodnie ogląda się przelot Statków Powietrznych lecących tuż nad głową. Dużo lepiej widać te Statki Powietrzne w pewnej odległości, na bezpiecznej wysokości i nie musimy zadzierać głowy. Bezpieczeństwo przede wszystkim. Oczywiście też tu jest potrzebna odpowiednia dokumentacja (zgody, zamówienie przestrzeni i powiadomienie służb).
 
Uwaga: Statek Powietrzny na lotnisku niekontrolowanym, lądowisku uruchamiamy bez zapytania Kierującego Lotami o taką możliwość, ale musimy zapytać o możliwość kołowania, podlotu czy startu. Na takich imprezach, gdzie jest Kierujący Lotami, dzieje się więcej niż zwykle i to Kierujący Lotami ma wiedzę i informację, co można zrobić w danej chwili. Kierujący Lotami prowadzi ciągły nasłuch na wyznaczonej częstotliwości, ma wiedzę o sytuacjach niestandardowych może dostać informacje od FIS, np. o locie Śmigłowca ratowniczego LPR, lotu na hasło Garda itd.

Opracowaliśmy przykładowy dokument, na nasz użytek, upoważniający nas do pracy na lotnisku, lądowisku (myślę, że dokument można modyfikować pod siebie).

Drugim ważnym dokumentem jest rejestr Statków Powietrznych (oczywiście też możemy modyfikować go na swój użytek).

Przydałaby się analiza bezpieczeństwa i ocena ryzyka. Ale w przypadku lotnisk niekontrolowanych i lądowisk najważniejszy jest zdrowy rozsądek i dobra praktyka. Znaczenia funkcji Kierującego Lotami.  

• zapobieganie zderzeniom się SP.  (na lotnisku, lądowisku i z innym ruchem dolotowym/odlotowym),
• zarządzanie pojemnością przestrzeni,
• zarządzanie strefą lotniska, lądowiska,
• udzielanie wszelkiej możliwej pomocy Statkom Powietrznym znajdującym się w zagrożeniu (SAR),
• współdziałanie z wszystkimi organami na lotnisku, lądowisku,
• zapewnianie innego potrzebnego wsparcia załogom Statków Powietrznym.

Temat jak najbardziej do zgłębienia i przedyskutowania. Opisane sytuacje są z życia wzięte. Warto się szkolić, warto współpracować. Otaczajmy się fachowcami, specjalistami, bo bezpieczeństwo jest najważniejsze.

Z lotniczym pozdrowieniem Zbyszek Dymek

Tabele w pliku WORD do ściągnięcia tutaj.

Przypis redakcji za zgodą Autora

35. sygnałów podawanych przez sygnalistę i dodatkowe, sygnały podawane przez prowadzących akcje ratowniczą, znajdziecie w publikacji Polska Atlas Lotniczy. Poniżej przykładowa strona z Atlasu.