Idealny świat pilotów, który nie istnieje. Analiza Waszych odpowiedzi

Artykuł przygotowany we współpracy z ICAO4.me - Centrum Lotniczego Angielskiego (www.icao4.me)

Przełom roku to bardzo często czas podsumowań, przemyśleń i postanowień. Cały ubiegły rok, z nieskrywaną przyjemnością, przygotowywałem dla Was artykuły opisujące różne lotnicze zdarzenia, które pokazywały jak niewiele trzeba, aby poprawić bezpieczeństwo w powietrzu. Do artykułów dołączona była ankieta, która wprowadzała ciekawy i bardzo wartościowy element interakcji z Czytelnikiem. I o ile w pierwszych tekstach sprawdzała się świetnie, a udzielane przez Was odpowiedzi odzwierciedlały różnorodne podejście do omawianych tematów i pokazywały jak - zależnie od doświadczenia, temperamentu i pewnie jeszcze wielu innych cech - różnorodnie można reagować w określonych sytuacjach, o tyle ostatnie publikowane na jesieni artykuły, głównie dotyczące stosowania się do ograniczeń nakładanych przepisami o lotach VFR, zawierały już w ankietach przede wszystkim odpowiedzi “modelowe”.

Innymi słowy, miałem wrażenie że jako Czytelnicy nagle zaczęliście wybierać w ankietach odpowiedzi poprawne, zamiast tych szczerych. Było to dla mnie i dla Redakcji portalu sporym zaskoczeniem, co jednak skłoniło mnie do zbadania tematu.

Tak też pojawił się wątek tzw. social desirability bias, czyli tendencji respondentów do udzielania odpowiedzi, które są postrzegane jako społecznie akceptowalne. 

W związku z tym, w ostatnim artykule zadałem Wam pytanie o szczerość Waszych odpowiedzi, a kierując się wynikami badań z Uniwersytetu Szczecińskiego, które wskazują że anonimowość respondentów znacząco wpływa na rzetelność ich odpowiedzi; im większa anonimowość, tym mniejsze ryzyko dostosowywania odpowiedzi do oczekiwań społecznych, tym razem ankieta do artykułu jaką opublikowaliśmy była anonimowa. Ku mojemu (pozytywnemu) zaskoczeniu udało się nam zgromadzić prawie 400 odpowiedzi, co daje - jak na rozmiar środowiska lotniczego w Polsce - ogromną próbę.

Pytanie zadane do tekstu było tylko jedno: Czy doświadczyłeś/aś opisanego w artykule zjawiska i czy zdarza Ci się udzielać odpowiedzi na pytania w ankietach kierując się tym jaka powinna być odpowiedź najbardziej akceptowana społecznie?

Odnosiło się ono ogólnie do ankiet, bez wskazywania na wcześniejsze moje teksty na dlapilota, jednak jestem przekonany, że można przełożyć je wprost na wyniki tych bardzo “ugładzonych” quizów z poprzednich artykułów. Ale zanim do tego dojdziemy, spójrzmy na odpowiedzi jakie zostały udzielone do tego prostego pytania. Do wyboru były tylko trzy opcje:

a/ nie, odpowiadam zawsze szczerze i zgodnie z prawdą i moimi przekonaniami
b/ zależy od tematu ankiety i od tego czy jest anonimowa czy nie
c/ tak, zdarza mi się ulegać temu zjawisku.

Pesymista powie, że ponad ¾ ludzi w ankietach kłamie. I będzie w tym niestety nieco prawdy,  gdyż nawet patrząc realistycznym okiem okazuje się, że nieomal połowie ankietowanych zdarza się ulegać zjawisku udzielania odpowiedzi postrzeganych jako społecznie akceptowalne, a do tego kolejne ponad 30% potencjalnie może temu zjawisku ulegać, jednak tendencja ta jest zależna od tematu ankiety i poziomu jej anonimowości.

I jakkolwiek te odpowiedzi same w sobie są dla mnie osobiście bardzo smutne, o tyle widzę w nich iskierkę nadziei, dlatego że wydają się być… szczere i autentyczne. I za to właśnie bardzo serdecznie dziękuję!

Moim pierwotnym pomysłem na podsumowanie tego tematu było przeliczenie wyników poprzednich ankiet z poprawką na wyniki tego badania, jednak mam wrażenie, że to zadanie zbyt banalne i w zasadzie każdy zainteresowany może zrobić to samodzielnie. Na podsumowanie zeszłorocznych publikacji wystarczy nam zatem wiedza, że po prostu część z nich - jeśli chodzi o udzielane do artykułów odpowiedzi i powstające w oparciu o nie komentarze - nie do końca odzwierciedla autentyczne podejście środowiska lotniczego do danego tematu. Dlatego też chciałbym zadać sobie (i Wam) inne pytanie - dlaczego to robimy?

Mając możliwość analizy przypadków, wyciągania wniosków, dzielenia się spostrzeżeniami (za co dziękuję wszystkim tym, którzy zawsze wykorzystują dodatkowe pole swobodnej wypowiedzi na dodanie swoich uwag i komentarzy), mimo wszystko staramy się prezentować “ugładzone”, poprawne podejście do tematu. Czy jako środowisko nie jesteśmy otwarci na dyskusję o trudnych kwestiach? A może sami nie chcemy się do pewnych rzeczy przyznać, nawet wypełniając ankietę? Jeśli tak, to dlaczego? Odważnie założę, że nikt z nas nie jest w powietrzu świętym i wielu z nas zdarza się popełniać jakieś błędy, czy czasami (mniej lub bardziej świadomie) naginać różnego rodzaju ograniczenia. Nie zawsze intencjonalnie, nie zawsze “na grubo”.

Artykuły jakie dla Was przygotowuję nie mają na celu napiętnowania kogokolwiek, czy namierzania z wykorzystaniem ankiety “lotniczych piratów”. Ich celem jest przede wszystkim budowanie świadomości, wskazywanie zjawisk które są dość powszechne, a jednocześnie mogą prowadzić do negatywnych konsekwencji. A czasami zwyczajnie zwrócenie uwagi na pewne zjawisko i zachęcenie do własnych przemyśleń w danym temacie. Z kolei zapewnienie narzędzia w postaci ankiety, miejsca do wypowiedzi oraz nagrody ma służyć większemu zaangażowaniu Was w prezentowane treści. Nie po to, żeby artykuły się klikały, czy żebyśmy tworzyli wyidealizowany obraz naszego środowiska, ale po to, żebyśmy mogli spojrzeć na wybrane tematy nieco z boku i z perspektywy własnych postaw i doświadczeń.

W kolejnym miesiącu zamierzam wrócić do Was już z tradycyjnym artykułem, gdzie opiszę kolejne zdarzenie, przenosząc je na polski grunt. Zastanawiam się natomiast jak podchodzić w tym roku do wyboru poruszanych tematów, sposobu zadawania pytań i do metody gromadzenia odpowiedzi. I tego właśnie dotyczy pytanie do ankiety

A na koniec… Wszystkiego dobrego w Nowym Roku! Pięknych lotów, zawsze przyjaznej pogody, która nie będzie zmuszać do naginania przepisów, bezpiecznych wyborów i tyle lądowań co startów.

Łukasz Wieczorek, egzaminator lotniczego angielskiego (LPE), pomysłodawca i współzałożyciel ICAO4.me, filolog, pilot-instruktor

Czytaj również:
Prawda czy wyzwanie? Jak piloci kreują w ankietach idealny świat, który nie istnieje