Rocznica ucieczki "Kukułką" z PRL-u

Dziś mija 50 lat od wielkiej ucieczki maleńkiej "Kukułki". 13 września 1971 r., lecąc na wysokości 20 metrów zbudowanym przez siebie samolotem "Kukułka", Eugeniusz Pieniążek – konstruktor-amator opuścił kraj.

"Kukułka" – niepozorny samolot, którego historia uosabia ducha lotnictwa

Eugeniusz Pieniążek – konstruktor-amator. Pod koniec lat 60., gdy pracował w Centrum Szybowcowym w Lesznie demonstrował polskie szybowce w Szwecji i tam nawiązał kontakty z pilotami szwedzkimi. Z tego powodu po powrocie do kraju zaczął być szykanowany przez Służbę Bezpieczeństwa i dlatego postanowił opuścić PRL. Nie miał szans na otrzymanie paszportu i legalny wyjazd, nie chciał też kraść samolotu z aeroklubu, dlatego zdecydował się zbudować własny samolot, którym wydostałby się z kraju.

Ogólna koncepcja samolotu bazowała na angielskim jednomiejscowym samolocie amatorskim Turbulent. Do budowy samolotu wykorzystano zmodyfikowane skrzydła oraz osłonę kabiny z rozbitego szybowca SZD-8 Jaskółka, ogon z szybowca SZD-24 Foka, drążek sterowy z szybowca Zefir oraz silnik Continental A-65 i podwozie z samolotu Piper Cub. Budowa samolotu odbywała się głównie w mieszkaniu Eugeniusza Pieniążka w bloku w Lesznie, w pokoju o powierzchni 8 metrów kwadratowych. Gotowe elementy, które nie mieściły się na klatce schodowej były opuszczane na ziemię przez okno na linach. Końcowy montaż odbył się na lotnisku w Lesznie. Nazwę Kukułka wymyśliła 7-letnia wówczas córka konstruktora, Iza. Samolot został oblatany wiosną 1971 r. i jako pierwsza konstrukcja amatorska w PRL został zarejestrowany ze znakami SP-PHN. Przez kilka miesięcy w 1971 r. Eugeniusz Pieniążek latał Kukułką po Polsce, przeszkolił na nią 44 pilotów, w tym 5 kobiet, m. in. Pelagię Majewską, Maksymilianę Czmiel-Paszyc i Halinę Bułkę.

13 września 1971 r. rano Eugeniusz Pieniążek poleciał Kukułką z Bielska-Białej do Krosna. Miał wracać tego samego dnia po południu. Po starcie do lotu powrotnego do Bielska po kilku kilometrach skręcił na południe i po trzygodzinnym locie na małej wysokości nad Czechosłowacją i Węgrami w burzy i gęstym deszczu, z silnikiem grożącym w każdej chwili zatarciem z powodu niskiego ciśnienia oleju, wylądował w Suboticy w Jugosławii. W Polsce uznano go za zaginionego.

(fot. muzeumlotnictwa.pl)

W Jugosławii spędził 7 miesięcy w więzieniach (opanował w tym czasie język serbsko-chorwacki), po czym pozwolono mu przedostać się przez zieloną granicę do Austrii. Stamtąd w maju 1972 r. przedostał się do Szwecji, gdzie osiadł na emigracji i otrzymał szwedzkie obywatelstwo (zachowując polskie). Z pomocą szwedzkich kolegów w 1973 r. sprowadził do Szwecji żonę i córkę (aby umożliwić żonie Pieniążka wyjazd do Szwecji jeden ze Szwedów ożenił się z nią). W 1973 r. państwo Pieniążkowie odbyli też podróż do Suboticy, aby sprowadzić do Szwecji pozostawioną tam Kukułkę. Jugosłowianie początkowo nie chcieli jej oddać, ostatecznie zwrócili ją po zapłaceniu przez Pieniążka 1200 dolarów za dwuletnie przechowywanie samolotu na ich lotnisku. (Za uzyskane pieniądze urządzili huczną libację alkoholową). Pieniążkowie transportowali Kukułkę z Jugosławii do Szwecji holując kadłub za VW Garbusem, ze zdemontowanymi skrzydłami ułożonymi na dachu samochodu.

Po przywiezieniu do Szwecji Kukułka stała przez 17 lat w hangarze na lotnisku w Eskilstunie. W 1990 przywrócono ją do latania. Konieczna okazała się wymiana silnika i podwozia. Zamontowano silnik Continental A-90 i nowe podwozie wykonane z laminatu. Przez 3 lata Kukułka latała w Szwecji. Silnik okazał się wadliwy i trzeba było kupić nowy. W 1993 r. Eugeniusz Pieniążek przetransportował ją do Polski. W 1996 r. zarejestrowano ją ponownie w Polsce ze znakami SP-FKU. Później przywrócono oryginalne znaki SP-PHN. W 2005 r. telewizja TVN realizowała serial paradokumentalny „Wielkie ucieczki”, poświęcony sławnym ucieczkom z PRL. Tematem jednego z odcinków była ucieczka Eugeniusza Pieniążka Kukułką.

(fot. muzeumlotnictwa.pl)

13 września 2005 r. w 34. rocznicę lotu do Jugosławii Eugeniusz Pieniążek przekazał Kukułkę do zbiorów Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. Ze względu na pogodę niemożliwe było planowane wcześniej lądowanie samolotu na pasie startowym na historycznym lotnisku Rakowice-Czyżyny, gdzie mieści się Muzeum, i uroczystość przekazania odbyła się na lotnisku Aeroklubu Krakowskiego w Pobiedniku Wielkim. 25 czerwca 2006 r. podczas III Małopolskiego Pikniku Lotniczego pilot doświadczalny Bogusław Mrozek przebazował samolot do Muzeum.

Eugeniusz Pieniążek na początku lat 90. założył w Polsce oddział nr 991 Experimental Aviation Association (EAA) i zajął się budową replik samolotu Bücker Bü 131 Jungmann. Był też głównym inicjatorem budowy latającej repliki samolotu RWD-5. Zmarł 7 lutego 2020 roku w Międzybrodziu Żywieckim.