Informacja lotnicza, czyli co powinniście o niej wiedzieć

Zapewnienie aktualnej, wiarygodnej i wysokiej jakości informacji jest zadaniem Służby Informacji Lotniczej oraz jednym z podstawowych warunków bezpieczeństwa operacji lotniczych.

Całość problematyki dotyczącej informacji lotniczej reguluje Załącznik 15 do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym (często nazywany Załącznikiem 15 ICAO), który został wprowadzony do polskiego systemu prawnego Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 26 marca 2009 r. w sprawie służby informacji lotniczej.

Informacja lotnicza publikowana jest w celu zapewnienia bezpiecznej i regularnej żeglugi powietrznej, zgodnie ze szczegółowymi wymaganiami Załącznika 15, który określa rodzaj informacji jakie mają być udostępniane oraz ich wymagania jakościowe (dokładność, rozdzielczość, spójność).

Całość informacji lotniczych stanowi tzw. Zintegrowany Pakiet Informacji Lotniczych, który w Polsce jest zapewniany przez Służbę Informacji Lotniczej Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej.

Zintegrowany Pakiet Informacji Lotniczych zawiera następujące elementy (rys.1):

- Zbiór Informacji Lotniczych – AIP włącznie ze zmianami do niego,

- Suplementy do Zbioru Informacji Lotniczych,

- informacje NOTAM oraz Biuletyny Informacji Przed Lotem (PIB),

- Biuletyny Informacji Lotniczych (AIC),

- wykazy kontrolne do powyższych publikacji i wykaz ważnych NOTAM.

Informację lotniczą możemy podzielić na statyczną i dynamiczną. Informację statyczną stanowi Zbiór Informacji Lotniczych, Suplementy do AIP oraz AIC, a więc informacja, która nie zmienia się z dnia na dzień. Informacja ta zmienia się w ściśle określonych momentach czasowych, które zdefiniowane są datami systemu regulacji AIRAC (Aeronautical Information Regulation And Control). Są to wspólne na całym świecie daty wejścia w życie informacji lotniczych.

Informacją dynamiczną są natomiast informacje NOTAM, które mogą wejść w życie lub stracić ważność w dowolnym momencie czasowym.

Publikacja informacji w Zbiorze Informacji Lotniczych – AIP
Na wstępie trzeba zaznaczyć, że Zbiór Informacji Lotniczych – AIP ma status informatora. Znaczy to, że informacja w nim zawarta jest opracowywana na podstawie innych dokumentów źródłowych (np. obowiązujące akty prawne, protokoły pomiarów geodezyjnych itd.). Zapisy AIP w żadnym przypadku nie mogą być traktowane jako źródło prawa.

Zawartość informacyjna Zbioru Informacji Lotniczych – AIP jest określona w Dodatku 1 do Załącznika 15 ICAO. Z całości informacji zawartej w AIP wydzielono informację o szczególnym znaczeniu operacyjnym, która zdefiniowana jest w Dodatku 4 do Załącznika 15 ICAO.

Publikacja lub zmiana w AIP informacji wykazanych w Dodatku 4 powinna nastąpić tzw. Zmianą AIRAC, czyli zgodnie z systemem regulacji AIRAC. W systemie tym ustanowienie, wycofanie lub wprowadzenie znaczących zmian opiera się na jednolitych datach wejścia ich w życie. Daty te ustanowiono w 28-dniowych przedziałach czasowych poczynając od 29 stycznia 1998r. (unika się ustanawiania dat AIRAC między 21 grudnia a 7 stycznia). Corocznie daty AIRAC są podawane do publicznej wiadomości poprzez ich opublikowanie w Biuletynie Informacji Lotniczych (na rok 2013 jest to AIC 01/13), gdzie podano również daty, do których należy dostarczyć materiał do publikacji do służby informacji lotniczej, aby wszedł on w życie z daną datą AIRAC. W celu opublikowania informacji z założoną datą należy przesłać materiał do publikacji do służby informacji lotniczej (AIS) Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej (PAŻP), co najmniej 77 dni wcześniej.

Rys. 1. Zintegrowany Pakiet Informacji Lotniczych

System regulacji AIRAC został wprowadzony przez ICAO w celu zapewnienia, że zmiany w informacjach lotniczych dotrą do zainteresowanych odbiorów z odpowiednim wyprzedzeniem. Wyprzedzenie to wynosi co najmniej 28 dni przed datą wejścia zmian w życie. Znaczy to ni mniej ni więcej tyle, że opublikowaną zmianę do AIP odbiorca powinien otrzymać co najmniej 28 dni przed datą AIRAC, z którą te zmiany wejdą na stałe do AIP. W przypadku planowanych, znacznych zmian wymagających wcześniejszego zawiadomienia, ICAO idzie jeszcze dalej i wprowadza wyprzedzenie 56 dni przed datą AIRAC, z którą zmiany wchodzą w życie. Celem wprowadzania tych wyprzedzeń czasowych jest odpowiednio wczesne powiadomienie wszystkich zainteresowanych o zmianach. Nie trzeba również przypominać, że współczesne samoloty komunikacyjne opierają się na danych zaszytych w komputerach systemów zarządzania lotem - FMS (Flight Management System). Firmy zajmujące się uaktualnianiem baz danych tych systemów również odpowiednio wcześniej muszą te dane zmienić.

Pozostałe dane publikowane w AIP i nie wykazane w Dodatku 4 (a więc dane nie mające takiego znaczenia operacyjnego) są publikowane tzw. Zmianą zwykłą do AIP. W Polsce przyjęto, że Zmiany zwykłe również wchodzą w życie z datami AIRAC. Nie ma w odniesieniu do tych zmian tak rygorystycznych wymagań na odpowiednio wcześniejsze dostarczenie do użytkowników. Służba informacji lotniczej (AIS) PAŻP przyjęła jednak, że Zmiana zwykła powinna dotrzeć do użytkownika co najmniej 14 dni przed jej wejściem w życie. W przypadku zamiaru opublikowania informacji w AIP Zmianą zwykłą materiał do publikacji należy dostarczyć co najmniej 63 dni przed planowaną datą AIRAC wejścia informacji w życie.

Wyjaśnijmy sobie jeszcze skąd biorą się terminy dostarczania danych do publikacji, a więc wartości 77 dni przed datą wejścia w życie dla Zmiany AIRAC oraz 63 dni dla Zmiany zwykłej. Wartości te obliczono w sposób następujący:

a) Zmiana AIRAC – wartość 77 dni jest sumą:

- czasu potrzebnego na opracowanie danych (weryfikacja, skład, tłumaczenie i wydruk) – AIS PAŻP przyjął na to 28 dni,

- czasu potrzebnego na dystrybucję (przesłanie pocztą wydrukowanego materiału) – przyjęto 21 dni,

- wyprzedzenia czasowego – użytkownik otrzymuje zmianę co najmniej 28 dni przed wejściem informacji w życie.

b) Zmiana zwykła - wartość 63 dni jest sumą:

- czasu potrzebnego na opracowanie danych – 28 dni,

- czasu potrzebnego na dystrybucję – 21 dni,

- wyprzedzenia czasowego – użytkownik otrzymuje zmianę 14 dni przed wejściem informacji w życie.

Należy zwrócić uwagę, że powyższe wartości są wartościami minimalnymi.

Istnieje jeszcze jedna różnica pomiędzy Zmianą AIRAC oraz Zmianą zwykłą. Jest to kolor strony tytułowej danej zmiany. W przypadku Zmiany AIRAC strona tytułowa ma kolor różowy. Strona tytułowa Zmiany zwykłej ma kolor niebieski. Każda strona tytułowa zmiany zawiera krótki opis wprowadzanych zmian, listę stron, które są do usunięcia oraz listę stron włączanych do AIP. Dodatkowo podaje się listę NOTAM wprowadzonych do AIP, listę ważnych AIC oraz listy Suplementów i AIC skasowanych daną Zmianą do AIP.

Zawartość informacyjna Zbioru Informacji Lotniczych – AIP Polska
Struktura i zawartość informacyjna Zbioru Informacji Lotniczych - AIP (Aeronautical Information Publication) zdefiniowana jest w Dodatku 1 do Załącznika 15 ICAO. Dodatek 7 do Załącznika 15 ICAO omawia natomiast wymagania dotyczące dokładności z jaką należy przygotować odpowiednie dane.

AIP Polska jest to publikacja jednotomowa składająca się z trzech części GEN, ENR i AD.
Część 1 - Informacje Ogólne (GEN) – zawiera opis krajowych przepisów i wymagań dotyczących żeglugi powietrznej (GEN 1), w tym zagadnienia związane z przylotem, tranzytem czy odlotem statków powietrznych czy pasażerów, opis przyrządów pokładowych, wyposażenia i dokumentacji statków powietrznych, jak również wykaz różnic pomiędzy przepisami ICAO a krajowymi. W rozdziale GEN 2 publikuje się zagadnienia związane ze stosowanymi jednostkami miar (w tym tabele przeliczeniowe), układami odniesienia (czasowy, pionowy i poziomy), skróty stosowane w publikacjach oraz znaki umowne na mapach, wskaźniki lokalizacji, wykaz pomocy radionawigacyjnych, jak również tabele wschodu i zachodu słońca. Rozdział GEN 3 to opis zapewnianych służb żeglugi powietrznej, w tym służby informacji lotniczej oraz publikowanych map lotniczych, służb ruchu lotniczego, służby łączności, meteorologicznej oraz służby poszukiwania i ratownictwa. Rozdział GEN 4 omawia szczegółowo opłaty za korzystanie z lotnisk i opłaty nawigacyjne.

Część 2 - Trasa (ENR) – zawiera między innymi (rozdział ENR 1) szczegółowe przepisy lotów z widocznością oraz według wskazań przyrządów, klasyfikację przestrzeni powietrznej, procedury oczekiwania, zbliżania i odlotu, opis służb i procedur dozorowania, procedury nastawiania wysokościomierzy, opis systemu zarządzania przepływem ruchu lotniczego, procedury planowania lotów (w tym adresowanie planów lotu). Zawarte tu są również procedury związane z przechwytywaniem cywilnych statków powietrznych oraz stosowane w razie zaistnienia bezprawnej ingerencji, jak również opis systemu zgłaszania nieprawidłowości w ruchu lotniczym.

Rozdział ENR 2 stanowi kompendium informacji na temat przestrzeni powietrznej służb ruchu lotniczego, a więc szczegółowy opis rejonu informacji powietrznej (FIR) i rejonów kontrolowanych lotnisk (TMA), dróg lotniczych, tras dla śmigłowców (jeśli występują) i procedur oczekiwania na trasie. W rozdziale ENR 4 podaje się opis pomocy i systemów nawigacyjnych dostępnych w danym FIR a w ENR 5 ostrzeżeń nawigacyjnych, w tym opis stref zakazanych, ograniczonych, niebezpiecznych, strefy identyfikacyjnej obrony powietrznej (ADIZ), opis działań o charakterze niebezpiecznym i wykaz przeszkód lotniczych. Rozdział ENR 6 jest przeznaczony na Mapę Trasową – ICAO. W AIP Polska znajdują się w nim również mapy dodatkowe m.in. mapy sektorów kontroli ruchu lotniczego (ACC), mapy stref zakazanych, ograniczonych i niebezpiecznych, mapa stref czasowo wydzielonych (TSA), korytarzy dolotowych (TFR) oraz stref czasowo zarezerwowanych (TRA).

Część 3 - Lotniska (AD) – zawiera dokładny opis lotnisk, służb i procedur lotniskowych, w tym mapy dotyczące lotnisk. W AIP Polska w tej chwili opublikowanych jest 13 lotnisk międzynarodowych o ruchu kontrolowanym.

Integralną częścią AIP Polska jest również „AIP VFR”. Jest to wydawnictwo w formacie A5, a więc o wiele bardziej wygodnym w użyciu dla pilota. AIP VFR podzielone jest również na 3 rozdziały: VFR GEN, VFR ENR i VFR AD4. Publikuje się w nim informacje niezbędne dla pilotów lotnictwa ogólnego. W rozdziale VFR AD4 publikowane są informacje o lotniskach, na których odbywa się wyłącznie ruch VFR oraz o lądowiskach.

Suplementy do AIP
Zbiór Informacji Lotniczych – AIP jest przeznaczony do publikacji informacji lotniczych o charakterze stałym. Bardzo często jednak występuje konieczność powiadomienia użytkowników o tym, że na lotnisku będą prowadzone np. prace modernizacyjne. W takim przypadku powinno się wydać Suplement do AIP. W formie Suplementu publikuje się czasowe zmiany o charakterze długotrwałym (3 miesiące lub dłużej) oraz informacje o zmianach krótkotrwałych, zawierające dużą ilość tekstu i/lub grafiki. Suplement jest zmianą czasową, więc zawsze trzeba określić jego termin ważności (nie może to być termin na stałe). Chcąc opublikować Suplement do AIP należy dostarczyć dane do jego publikacji do AIS PAŻP co najmniej 77 dni przed datą cyklu AIRAC, z którą chcemy aby wszedł on w życie (a więc wyprzedzenie takie samo jak dla Zmiany AIRAC do AIP). Suplementy są publikowane na papierze koloru żółtego (dla łatwego ich odróżnienia od białych stron AIP) i przechowywane wraz ze stronami, których dotyczą albo na początku właściwego rozdziału, jeśli nie są związane z konkretną stroną.

Biuletyny Informacji Lotniczych (AIC)
Biuletyn Informacji Lotniczych wydaje się wtedy, gdy zachodzi potrzeba podania do publicznej wiadomości informacji, które nie kwalifikują się do włączenia do AIP lub wydania informacji NOTAM. Są to bardzo często informacje natury administracyjnej (patrz Rozdział 7 Załącznika 15 ICAO) jednakże nie tylko. W formie AIC publikuje się również corocznie tzw. Plan oczyszczania w sezonie zimowym, czyli plan odśnieżania. AIC są publikowane na stronach koloru zielonego. Materiał do publikacji AIC musi dotrzeć do AIS PAŻP co najmniej 63 dni przed datą AIRAC, z którą ma wejść w życie (tak jak materiały do Zmiany zwykłej do AIP).

NOTAM
NOTAM (NOtice To AirMen) zgodnie z definicją Załącznika 15 ICAO jest wiadomością rozpowszechnianą za pomocą środków telekomunikacyjnych, zawierającą informacje (nt. ustanowienia, stanu lub zmian urządzeń lotniczych, służb, procedur, a także o niebezpieczeństwie), których znajomość we właściwym czasie jest istotna dla personelu związanego z operacjami lotniczymi.

Za pomocą NOTAM należy publikować:

- informacje tymczasowe i krótkotrwałe,

- zmiany o szczególnym znaczeniu operacyjnym wprowadzane na stałe. Sytuacja taka wystąpi, gdy zmiany te wejdą w życie wcześniej niż zostaną opublikowane w AIP Zmianą AIRAC. Wtedy wydaje się NOTAM z terminem ważności do czasu wejścia w życie danej Zmiany AIRAC,

- zmiany czasowe o charakterze długotrwałym, które można opublikować w formie krótkiej informacji bez dużej ilości tekstu i bez grafiki.

Natomiast informacje o charakterze krótkotrwałym, zawierające dużą ilość tekstu i/lub grafiki należy publikować jako Suplement do AIP.

Rozdział 5 Załącznika 15 ICAO dokładnie reguluje w jakich przypadkach należy wydać NOTAM oraz kiedy nie powinno się go wydawać. Poza wymienionymi w tym rozdziale przypadkami trzeba oczywiście rozważyć potrzebę wydania NOTAM we wszystkich innych operacyjnie ważnych okolicznościach, które mogą mieć wpływ na operacje statków powietrznych.

Po wystąpieniu jednej z okoliczności uzasadniających wydanie NOTAM, należy się zwrócić z formalnym wnioskiem (pismo, fax, telefon) opisującym zaistniałe okoliczności do Międzynarodowego Biura NOTAM PAŻP. Koniecznie należy przy tym określić zakres czasowy, kiedy informacja zawarta we wniosku jest aktualna.

Pracownicy operacyjni biura po weryfikacji wniosku zdecydują czy informacja w nim zawarta kwalifikuje się do wydania NOTAM i po pozytywnej ocenie zostanie on wydany.

NOTAM, jak powiedzieliśmy sobie wcześniej, jest informacją dynamiczną, czyli zmienia w sposób czasowy informację statyczną (zawartą w AIP). Może się więc tak zdarzyć, że np. informacja o awarii jakiegoś urządzenia (pomoc nawigacyjna) nie zostanie wydana, gdy dana pomoc nie jest opublikowana w AIP.

SNOWTAM
Bardzo ważnym elementem informacji lotniczej, mającym bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo na lotnisku, jest na naszych szerokościach geograficznych SNOWTAM. Jest to specjalny NOTAM służący do informowania załóg statków powietrznych o warunkach panujących na polu manewrowym lotniska, związanych z zaleganiem na nim śniegu, błota czy lodu.

Nowy SNOWTAM należy wydać, gdy zajdzie tzw. istotna zmiana warunków. Zmiany warunków na drodze startowej uważane za znaczące są zdefiniowane w Dodatku 2 do Załącznika 15 ICAO, który jest instrukcją wypełniania formularza SNOWTAM.

Po zaistnieniu opadu śniegu uruchamia się akcję oczyszczania oraz dokonuje:

- pomiaru długości i szerokości oczyszczonej drogi startowej – jeśli są mniejsze niż opublikowane w AIP,

- określenia rodzaju pokrycia dla każdej 1/3 długości drogi startowej,

- pomiaru średniej grubości warstwy pokrywającej dla każdej 1/3 długości drogi startowej,

- określenia wartości współczynnika sczepności dla każdej 1/3 długości drogi startowej (hamowanie może być mierzone za pomocą odpowiednich urządzeń lub oceniane za pomocą samochodu osobowego),

- pomiaru wysokości niebezpiecznych zwałów śniegu (jeśli występują) oraz ich odległości od krawędzi drogi startowej,

- oceny, czy światła drogi startowej są zakryte,

- ustalenia przewidywanego czasu zakończenia akcji odśnieżania,

- oceny stanu drogi kołowania związanej z daną drogą startową, w tym występowania zwałów śniegu przy drodze kołowania o wysokości większej niż 60 cm (odległość od krawędzi drogi kołowania)

- oceny stanu płyty postojowej,

- ustalenia kiedy zostanie przeprowadzona następna obserwacja (pomiar) oraz dodatkowych operacyjnie ważnych informacji.

Po zgromadzeniu wszystkich danych, w jak najkrótszym są one przekazywane do biura NOTAM, w celu opublikowania informacji SNOWTAM. Po każdej znaczącej zmianie warunków cały cykl się powtarza i wydaje się kolejny SNOWTAM, zastępujący poprzednio wydany. SNOWTAM może być ważny maksimum 24 godziny.

Dostępność informacji lotniczej
Dostęp do Zintegrowanego Pakietu Informacji Lotniczych jest możliwy dwoma sposobami. Pierwszym jest sposób tradycyjny, w którym mamy do dyspozycji papierowe wydanie AIP, Suplementów i AIC oraz informacje NOTAM rozsyłane siecią AFTN zgodnie z listą adresową Międzynarodowego Biura NOTAM.

Dostęp do informacji lotniczej możliwy jest również w wersji elektronicznej poprzez Internet. Dostęp ten można uzyskać (po zarejestrowaniu) np. poprzez stronę internetową Europejskiej Bazy Danych Służb Informacji Lotniczej - EAD lub stronę służby informacji lotniczej PAŻP.

Poprzez stronę EAD można uzyskać dostęp do AIP wszystkich państw członkowskich ECAC (European Civil Aviation Conference) oraz np. Azerbejdżanu czy Filipin, jak również informacji NOTAM z całego świata.