Sylwetki Lotników: Józef Zając

Józef Zając przyszedł na świat 14 marca 1891r. w Rzeszowie. Uczył się w rodzinnym mieście i w mieście rodzinnym Jana Pawła II. W tym ostatnim zdał egzaminy maturalne. Studiował w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dwa lata przed wybuchem I wojny światowej wstąpił do„Strzelca”. W jego szeregach ukończył szkołę oficerską. Następnie znalazł się w Legionach Polskich. Zajmował odpowiedzialne stanowiska. Był dwukrotnie ranny. Z armią generała Hallera znalazł się na Ukrainie. W czasie jednej z bitew dostał się do niewoli niemieckiej. Z której zbiegł. Przedostał się do Francji.

Pod koniec 1918r. został skierowany na kurs doskonalenia oficerów. Po jego ukończeniu na początku 1919r. otrzymał przydział do francuskiego dowódcy obozów szkoleniowych Armii Polskiej we Francji. W maju 1919r. wrócił do Polski. Przewodniczył Komisji Regulaminów i Tłumaczeń Dyrekcji Wyszkolenia Armii gen. Józefa Hallera. Od sierpnia do października był członkiem Centralnej Komisji Wyszkolenia Ministerstwa Spraw Wojskowych.

Pod koniec października 1919r. został skierowany na studia do Szkoły Wojennej w Paryżu. Po powrocie z Francji do kraju trafił na front działań wojny polsko – rosyjskiej 1920r. Rok później był oficerem sztabu Inspektoratu Armii generała Rozwadowskiego. Od stycznia 1922r. pełnił funkcję szefa I Oddziału Sztabu Generalnego. W kwietniu 1923r. skończył kurs informacyjny w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Następnie w październiku 1924r. ukończył podobny w Paryżu. Dnia 15 sierpnia 1924r. został awansowany do stopnia generała. 16 grudnia 1925r. został I zastępcą szefa Sztabu Generalnego.

Po tragicznej śmierci generała Dreszera objął stanowisko Inspektora Obrony Powietrznej Państwa. Był jednocześnie dowódcą obrony przeciwlotniczej Ministerstwa Spraw Wojskowych. Na dwa lata przed wybuchem II wojny światowej ukończył kurs pilotażu. Od marca 1939r. do kampanii wrześniowej pozostawał Naczelnym Dowódcą Lotnictwa i Obrony Przeciwlotniczej.

Po przegranej w 1939r. przedostał się przez Rumunię do Francji. Już w październiku powierzono mu pełnienie obowiązków dowódcy lotnictwa i obrony przeciwlotniczej. Rok później z końcem lutego został dowódcą Polskich Sił Powietrznych. W chwili kapitulacji Francji ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Jako jeden z wielu odpowiedzialnych za obronę przeciwlotniczą i lotnictwo wojskowe, w pamiętnym wrześniu 1939r., został pozbawiony stanowiska. Co nie przeszkadzało, aby również we wrześniu, ale 1940r. otrzymać nominację na zastępcę dowódcy I Korpusu w Szkocji.

Następnie w 1941r. objął dowodzenie Wojskiem Polskim na Środkowym Wschodzie. W majowe święto (3 maja 1942r.) awansował do stopnia generała dywizji. Po wyjściu polskich oddziałów z ZSRR na Bliski Wschód pozostawał zastępcą dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie. Następnie dowodził I Korpusem Pancerno-Motorowym w Szkocji. Po odejściu z niego - do 1946r. pełnił funkcję Inspektora Wyszkolenia Wojska.

Do nowej – wyzwolonej Polski nie wrócił. Po demobilizacji osiedlił się w Szkocji. Rozpoczął studia z dziedziny psychologii i historii sztuki. W 1951r. drugi raz obronił pracę doktorską z filozofii. Pracował naukowo na uniwersytecie w Edynburgu. Od 1957r. mieszkał w Kanadzie. Był autorem wspomnień wydanych w formie książkowej Zmarł w Ottawie 12 grudnia 1963r.

Konrad Rydołowski