Sympozjum poświęcone szkoleniu i utrzymaniu kompetencji informatorów AFIS

Mamy w warszawskim FIR-ze, całkiem sporą liczbę stref otaczających cywilne lotniska niekontrolowane czyli ATZ-ów. Mogło by się wydawać, że tam gdzie jest ATZ mamy do czynienia ze służbą AFIS. Jak pokazuje codzienna praktyka - nie tylko nie jest to oczywiste, ale i sam cel w postaci działającej służby informacji lotniskowej na takim lotnisku nie jest wcale tak łatwy do osiągnięcia. Nie mnie oceniać czy winne jest źle, bo na wyrost skonstruowane, Rozporządzenie MTBiGM z dnia 12 kwietnia 2013 r. w sprawie licencji i świadectw kwalifikacji personelu służb ruchu lotniczego, czy może zarządzający lotniskami nie potrafią skorzystać z jego zapisów.

Może z kolei to Urząd Lotnictwa Cywilnego ze zlokalizowanym w nim niewielkim Inspektoratem Personelu Służb Ruchu Lotniczego (tylko 2,5 etatu...) nie jest w stanie adekwatnie regulować lub zarządzać tą materią albo PAŻP widząc w tym niezależnym ciele konkurencję torpeduje dobre i szlachetne intencje regulatora, a może jak zwykle chodzi o pieniądze...

Część wątpliwości i niejasności próbował rozwiać prowadzący seminarium pan Marek Cisłowski - naczelnik inspektoratu. Pierwszą część zdominował temat szkoleń. Uczestniczyli w niej nie tylko przedstawiciele AFIS z Modlina, Radomia czy Mielca, ale również przedstawiciele Departamentu Żeglugi Powietrznej Urzędu Lotnictwa Cywilnego. W jej trakcie omówiono zasady szkolenia i utrzymania kwalifikacji przez informatorów AFIS. Obecnie proces ten jest podzielony na etapy: pierwszym z nich jest szkolenie wstępne w certyfikowanym ośrodku, po którym kandydat zdaje egzamin państwowy na symulatorze. Po jego pozytywnym zaliczeniu uzyskuje świadectwo kwalifikacji AFIS.

Kolejnym etapem są szkolenia w konkretnej jednostce-organie AFIS. Są to: szkolenie początkowe prowadzone przez instruktora-praktyka OJT i uzupełniające, a po ich ukończeniu kandydat uzyskuje uprawnienie uzupełniające na dane lotnisko. Dalsze szkolenia wiążą się z utrzymaniem wymaganego poziomu kwalifikacji. Najwyższym rodzajem szkolenia jest szkolenie dla instruktorów OJT służby AFIS. Jeśli ktoś z czytelników ma zamiar odbyć takie szkolenia to powinien spełnić następujące warunki. Minimalny wiek 18 lat w chwili wydania świadectwa kwalifikacji, posiadanie wykształcenia co najmniej średniego oraz odpowiedni stan zdrowia. Zagadnienia te szczegółowo reguluje przytoczone na wstępie rozporządzenie.

W Polsce jedynym ośrodkiem certyfikowanym do prowadzenia szkolenia AFIS jest obecnie Ośrodek Szkolenia Personelu Służb Ruchu Lotniczego (CAPTO) w WSOSP w Dęblinie. Oczywiście samo odbycie szkolenia w tym ośrodku niczego jeszcze nie gwarantuje, a na domiar złego trzeba pamiętać aby po uzyskaniu świadectwa kwalifikacji zacząć praktykę w jednostce (organie AFIS) w ciągu 3 miesięcy od zdania egzaminu, a następnie zakończyć je w ciągu 24 miesięcy. Jeśli się to nie uda to konieczne jest ponowne sprawdzenie umiejętności lub przywrócenie ważności świadectwa kwalifikacji. Ośrodek w Dęblinie prowadzi również szkolenia odświeżające z wykorzystaniem symulatora. Pojawiło się pytanie czy ośrodek w Dęblinie ma możliwość i chęć stworzenia modeli symulatorowych lotnisk, na których działa AFIS? Bo czemu ma służyć szkolenie na modelu generycznym dla informatora np. z Radomia?

Czy symulator jest wymagany skoro szkolenia odświeżające mogą być realizowane wyłącznie w Dęblinie w przypadku braku rzeczywistych modeli lotnisk? I oczywiście pytanie o koszty związanych z tym szkoleń odświeżających. Problemów i zagadnień poruszanych przez uczestników było po prostu mnóstwo. Na ich część w trakcie sympozjum próbował udzielić odpowiedzi ppłk. nawig. mgr Jan Michta - kierownik ośrodka szkolenia służb ruchu lotniczego CAPTO WSOSP. Przedstawił on w zarysie zakres działań szkoleniowych dla obszaru AFIS realizowany w dęblińskim ośrodku. Należy zauważyć, że ośrodek CAPTO w Dęblinie działa zgodnie ze standardami również cywilnymi i posiada cywilne certyfikaty. Szkolenie AFIS od podstaw to 209 godz. zajęć teoretycznych plus 31 godz. na symulatorze co daje około 27 dni zajęć. Kurs odświeżający to 20 godz. teorii plus 6 godz. praktyki. Kursy instruktorskie OJT to 37 godz. wykładów i 10 godz. na  symulatorze.

Dodatkowo ośrodek proponuje i prowadzi kursy języka angielskiego - Aviation English przygotowujące do egzaminu ELPAC. Kurs taki obejmuje 120 godz. zajęć. Z uwagi na duże potrzeby szkoleniowe kontraktowane przez siły zbrojne - szkolenia cywilne są działalnością drugorzędną. Orientacyjny koszt takiego szkolenia to około 120 zł za godzinę wykładu i 300 zł za godzinę symulatora. Oczywiście cena zależy od stopnia naukowego prowadzącego zajęcia i bieżącej kalkulacji (liczebność grupy, wymagania dodatkowe, itp.). Program szkolenia praktycznego w tym ośrodku umożliwia np. odbycie szkolenia praktycznego AFIS pod nadzorem OJT. Dla chcących zmienić ścieżkę kariery pilotów z uprawnieniami instruktorskimi etap ten może zostać ograniczony do 16 godzin podczas gdy normalnie moduł ten obejmuje 60 godzin.

Sporą dyskusję wywołał temat obowiązku ubezpieczenia organu prowadzącego szkolenia. Pewną ciekawostką jest fakt, że w Polsce jest w tej chwili tylko dwóch instruktorów OJT z uprawnieniami na Modlin, a wszystkich świadectw kwalifikacji jest około 90-ciu.

Kolejnym powracającym jak bumerang tematem jest język angielski dla AFIS. Na chwilę obecną nie ma precyzyjnych wymagań zakresu umiejętności językowych dot. j. angielskiego dla służby AFIS. Od 2020 roku wymagania te będą odpowiadać zakresowi biegłości językowej, zgodnie z wymaganiami ICAO. To co najważniejsze z punktu widzenia relacji pilot - AFIS czyli frazeologia proceduralna leży jak stwierdził pan naczelnik w gestii LOŻ - Departamentu Żeglugi Powietrznej. Należy zauważyć, że Urząd Lotnictwa Cywilnego nie ma jednoznacznych wytycznych dotyczących frazeologii stosowanej w działaniu służb nie tylko AFIS, ale i FIS zarówno w języku polskim, jak i w angielskim. Wrażenie, które odniosłem jest takie, że Urząd stara się nie widzieć problemu, o którym wiedzą wszyscy praktykujący działalność lotniczą w FIR Warszawa i co gorsza czeka, aż ten problem rozwiążą sami zainteresowani…

Generalnie uczestnicy zwrócili uwagę na wielość zagadnień, nieścisłości, przypadki szczególne, o których można by mówić długo i kwieciście. Pojawiają się również indywidualne problemy z procedowaniem i procesem uzyskania kwalifikacji lub uprawnień służby AFIS.

Nieodparcie odnosi się wrażenie, podniesione zresztą przez uczestników, że zamiast służby AFIS chcemy mieć służbę będącą czymś „jak prawie ATC” (jakieś 75% ATC). W gąszczu regulacji i ich interpretacji, tak naprawdę nie wiadomo o co chodzi. Oczywiście wszystko odbywa się pod standardową przykrywką zachowania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa. Patrząc na zakres niejednoznaczności i problemów odnosi się wrażenie, że AFIS, taki jaki znamy z lotnisk europejskich po prostu w Polsce nie ma szans na szybkie i efektywne powstanie i działanie… i z bezpieczeństwem nie wiele ma to wspólnego.

A tak na sam koniec, czy aby podać pilotowi przez radio pas w użyciu, wiatr i QNH trzeba to wszystko tak komplikować? Wiem, że takie uproszczenie może zostać niewłaściwie odebrane, ale z punktu widzenia pilota te informacje to 90% tego co uzyskujemy od AFIS-u tam gdzie on działa - czyli w Europie. Jak widać trochę nam do niej jeszcze brakuje…

Sławomir Kubiak

Sympozjum poświęcone szkoleniu i utrzymaniu kompetencji informatorów i instruktorów lotniskowej służby informacji powietrznej w kontekście wymogów określonych w rozporządzeniu Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 12 kwietnia 2013 r. odbyło się 11 marca br. w siedzibie Urzędu Lotnictwa Cywilnego przy ul. Marcina Flisa 2 w Warszawie.

W trakcie sympozjum omówione zostały nurtujące informatorów AFIS problemy związane ze szkoleniem wstępnym kandydatów na informatorów AFIS, szkoleniem informatorów na stanowiskach operacyjnych w organach AFIS, utrzymaniem wiedzy i umiejętności w jednostce oraz uzyskiwaniem uprawnień instruktorskich.