O Ryszardzie Bartelu i jego samolotach na listopadowej Glassówce

Ryszard Bartel i jego samoloty będą tematem najbliższej „Glassówki” – spotkania poświęconego polskim konstrukcjom lotniczym, które od wiosny 2004 roku współorganizowane jest przez Klub Miłośników Historii Polskiej Techniki Lotniczej i Stowarzyszenie Młodych Inżynierów Lotnictwa (SMIL). Spotkanie odbędzie się 17.11.2018 r., o godzinie 10:15.

Uwaga – spotkanie odbędzie się wyjątkowo w innym budynku i innej sali: Sala nr A 6 Wydziału Mechanicznego, Energetyki i Lotnictwa (MEL), w budynku dawnego Instytutu Aerodynamicznego. Wejście na teren Politechniki od strony ul. Nowowiejskiej 24. Być może uda się uzgodnić wyjątkowo otwarcie zwykle zamkniętego w weekendy bezpośredniego wejścia do budynku. W przeciwnym razie trzeba wejść głównym wejściem, następnie korytarzem na I piętrze przejść do właściwego budynku i do sali. Jak dotrzeć do sali, będzie informować portier, który siedzi na półpiętrze przy wejściu zaznaczonym na obrazku przygotowanym przez Kol. Topczewskiego. Ścieżkę dojścia z Nowowiejskiej zaznaczono na nim czerwonym kolorem.

Spotkanie, którego tematem będzie Ryszard Bartel – polski inżynier, konstruktor lotniczy, pilot i historyk lotnictwa, jeden z polskich pionierów lotnictwa oraz skonstruowane przez niego samoloty, poprowadzi dr inż. Andrzej Glass.

Ryszard Bartel urodził się 22 marca 1897 w Sławniowie koło Pilicy. Już jako 13-letni uczeń szkoły handlowej w Sosnowcu budował modele latające i studiował we własnym zakresie zagadnienia lotnicze (1910). Jeden z modeli własnego pomysłu miał ruchome żaluzjowe skrzydła. Inny, zbudowany w układzie kaczki, wzorowany był na modelu lotni-kaczki Czesława Tańskiego. Potem zbudował ornitopter o rozpiętości 6,4 m, na którym w 1911 r. wykonał z niskiego pomostu kilkanaście skoków w Sielcu koło Sosnowca. Zbudował również 35-kilogramowy szybowiec-lotnię. Pierwsze skoki-loty na szybowcu własnej konstrukcji w układzie konwencjonalnym wykonał w lecie 1911 r.

Ryszard Bartel z modelem samolotu o automatycznej równowadze poprzecznej. Silnik o napędzie powietrznym. (Źródło: Banaszczyk Eugeniusz ”Pierwsze skrzydła”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1972).

W 1916 uzyskał maturę w Warszawie i podjął studia na Politechnice Warszawskiej, gdzie w tym samym roku był jednym z trzech organizatorów Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej. W 1917 ukończył kurs pilotażu. Już w 1918 zaprojektował samolot sportowy, którego budowę przerwano jednak po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Bartel należał do Konspiracyjnego Tajnego Związku Lotników i w listopadzie 1918 wziął udział w rozbrajaniu żołnierzy niemieckich na Lotnisku Mokotowskim, a następnie ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego.

Służył początkowo jako mechanik lotniczy, następnie ukończył podstawowy (w Warszawie) i wyższy (w Poznaniu) wojskowy kurs pilotażu. Podczas wojny polsko-radzieckiej w stopniu plutonowego, następnie sierżanta pilota, służył w 16 Eskadrze Wywiadowczej latając na samolotach Breguet 14 oraz Eskadrze Wojska Litwy Środkowej w Wilnie.

W grudniu 1920 przeniesiony został do rezerwy. Kontynuował studia i działalność konstrukcyjną, m.in. w 1922 opracował pierwsze polskie profile lotnicze. W tym samym roku przebywał pół roku na praktyce w zakładach lotniczych Breguet we Francji. W 1923, w Białce, w pierwszym polskim konkursie szybowców zdobył drugie miejsce (pilotując szybowiec SL-1 Akar). W 1924 ukończył studia, uzyskując tytuł inżyniera-mechanika. W 1925 jego projekt samolotu myśliwskiego BM-1 Maryla uzyskał nagrodę 1000 zł w pierwszym polskim konkursie na samoloty wojskowe, nie został jednak zrealizowany. W latach 1924-1926 przebywał we Francji kontrolując produkcję samolotów dla Polski i ich odbiór, prowadził też tam badania w Instytucie Aerodynamicznym. Przebadał wówczas wiele profili lotniczych, stosowanych później przez polskich konstruktorów.

Od 1926, po powrocie do kraju, był głównym konstruktorem Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów "Samolot" w Poznaniu, gdzie najpierw zaprojektował wersję sanitarną H.28S licencyjnego samolotu Hanriot H.28, produkowaną w małej serii, a następnie w 1926 zbudował prototyp samolotu szkolnego własnej konstrukcji Bartel BM-2. Kolejne konstrukcje dwupłatowych samolotów szkolnych Bartel BM-4 z 1927 i Bartel BM-5 z 1928 były produkowane w niewielkiej ilości dla polskiego lotnictwa wojskowego (BM-4 był pierwszym seryjnie produkowanym samolotem polskiej konstrukcji). Opracował też samolot szkolno-myśliwski Bartel BM-6, nie produkowany seryjnie.

◄ Inż. Ryszard Bartel (z lewej) i pilot fabryczny Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów S.A. ”Samolot” Edmund Hołdyński. (Źródło: Praca zbiorowa ”Album Dziesięciolecia Lotnictwa Polskiego”. Nakładem Wydawnictwa Lotnik. Poznań 1930).

Po likwidacji zakładów "Samolot" w 1930, pracował w Departamencie Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych. Następnie w latach 1932-1937 pracował w PZL w Warszawie, gdzie kierował m.in. jako szef wydziału przygotowawczego przygotowaniem produkcji seryjnej nowych samolotów i przekazywaniem licencji do Rumunii i Turcji.

W 1934 był oficerem rezerwy 1 Pułku Lotniczego, w stopniu podporucznika ze starszeństwem z 1 lipca 1925 w korpusie oficerów aeronautyki.

W latach 1937-1939 był dyrektorem technicznym w Lubelskiej Wytwórni Samolotów. II wojnę światową przetrwał w kraju, m.in. pracując jako wykładowca w szkołach technicznych w Warszawie.

Po wyzwoleniu, w 1945 mianowano go naczelnikiem wydziału technicznego w Departamencie Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji. W 1948 jednak, jak wielu innych przedwojennych specjalistów, odsunięto go od pracy w lotnictwie. Pracował m.in. w Polskim Komitecie Normalizacyjnym i Biurze Konstrukcyjno-Technologicznym Maszyn i Urządzeń Budowlanych. Równolegle od 1951 był wykładowcą na Politechnice Warszawskiej. W 1966 przeszedł na emeryturę. Od lat 60. zajmował się historią lotnictwa polskiego. Współorganizował społeczne organizacje lotnicze i techniczne i działał w nich, m.in. Lotniczą Komisję Historyczną w 1955 i Klub Seniorów Lotnictwa APRL w 1956, w którym przewodniczył Komisji Historycznej w latach 1971-1975.

◄ Ryszard Bartel, zdjęcie z 1979 r. (Źródło: Skrzydlata Polska nr 13/1979)

Został pochowany na Cmentarzu na Służewie przy ul. Wałbrzyskie.

Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym (1948) i Srebrnym (1927) Krzyżem Zasługi, posiadał Polową Odznakę Pilota (1922).
(Źródło: Wikipedia)

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o konstruowanych przez Ryszarda Bartela samolotach w imieniu dr Andrzeja Glassa serdecznie zapraszam na kolejne spotkanie Miłośników Polskiej Techniki Lotniczejna zwane "Glassówką".

Biuletyny z wielu poprzednich spotkań w formie broszury z tekstem i ilustracjami odczytu można nabyć na kolejnym spotkaniu. Sporą część biuletynów można też przeczytać na stronie: www.smil.org.pl

Nagrania ze spotkań są dostępne na serwisie youtube po wpisaniu hasła: glassowka.