Rocznica oblotu szybowca PZL M3 "Pliszka"

Dziś przypada 63. rocznica oblotu jednomiejscowego, wolnonośnego szybowca treningowo-akrobacyjnego konstrukcji metalowej – PZL M3 "Pliszka". Pliszka była pierwszym, zaprojektowanym w Polsce szybowcem konstrukcji całkowicie metalowej.

Jesienie 1956 r. pracownicy biura konstrukcyjnego Ośrodka Konstrukcji Lotniczych WSK-Mielec wysunęli myśl zbudowania szybowca całkowicie metalowej konstrukcji. Projekt otrzymał nazwę M-3 ”Pliszka”. Był to pierwszy w Polsce szybowiec konstrukcji całkowicie metalowej, a równocześnie pierwszy szybowiec konstruowany w zakładach WSK-Mielec i pierwszy projekt młodego zespołu konstrukcyjnego.

Na wiosnę 1957 r. gotów był projekt wstępny, opracowany przez zespół kierowany przez inż. Zdzisława Żoka. W obliczeniach aerodynamicznych szybowca pomocy zespołowi udzielił Szybowcowy Zakład Doświadczalny z Bielska. Następnie prace zostały zahamowane i dopiero w 1958 r. ruszyły naprzód. We wrześniu 1958 r. rozpoczęto montaż pierwszych zespołów szybowca, a w marcu 1959 r. gotów był pierwszy prototyp.

Pierwszy prototyp (SP-2064) został oblatany 20.03.1959 r. przez pilota doświadczalnego inż. Sławomira Makaruka. Następnie szybowiec przeszedł próby fabryczne. Wykazały one, że szybowiec jest prawidłowy w pilotażu oraz że ma dobre własności w akrobacji. Osiągi okazały się lepsze od obliczeniowych: doskonałość 25 zamiast 20,9, opadanie minimalne 0,70 m/s zamiast 0,88 m/s. Próby wykazały nadmierną skuteczność hamulców aerodynamicznych, konieczność zmiany położenia zaczepu dolnego, polepszenia amortyzacji podwozia oraz zmniejszenia siły na dźwigni napędu hamulców. W celu przystosowania szybowca do transportu z przelotu wskazane było uproszczenie demontażu i montażu skrzydła i usterzenia poziomego.

Dobre własności ”Pliszki” w akrobacji podstawowej oraz stwierdzenie znacznego zapasu wytrzymałości konstrukcji, nakłoniło konstruktorów do opracowania w 1959 r wersji treningowo-akrobacyjnej szybowca oznaczonej M-3A ”Pliszka bis”. Ponieważ część elementów na następny egzemplarz szybowca była już wykonana, jako następny prototyp zbudowano ”Pliszkę” nie w wersji akrobacyjnej, lecz w wersji zbliżonej do pierwszego prototypu, z uwzględnieniem drobniejszych zmian. Tak powstał drugi prototyp do prób w locie, oznaczony M-3 ”Pliszka 60”. Szybowiec ten (SP-1980) został oblatany 5.03.1960 r. Próby fabryczne przeszedł szybowiec w czasie od maja do października 1960 r. Wykazały one osiągi wyższe od obliczeniowych, lecz niższe od niż na pierwszym prototypie. W zasadzie szybowiec miał własności w locie takie same, jak pierwszy prototyp.

Dokumentacja szybowca w wersji akrobacyjnej M-3A ”Pliszka bis” powstała w 1959 r. Wprowadzono szereg zmian, które miały na celu usunięcie usterek zauważonych w pierwszym prototypie oraz dostosowanie konstrukcji do wymagań stawianych szybowcom akrobacyjnym. W wyniku tych zmian masa szybowca wzrosła o 25 kg w porównaniu z ”Pliszką 60”. ”Pliszka bis” (SP-2244) zastała oblatana 13.05.1961 r. Wkrótce po oblataniu została uszkodzona przy lądowaniu. Szybowiec naprawiono dopiero w lecie 1962 r.

Pierwszy prototyp ”Pliszki” (SP-2064) był wystawiony w czerwcu 1959 r. na Międzynarodowych Targach Poznańskich oraz we wrześniu 1959 r. na Wystawie Lotniczej we Wrocławiu. Na Święcie Lotnictwa we wrześniu 1960 r. w Łodzi był demonstrowany w locie. ”Pliszka 60” (SP-1980) pokazana była na Wystawie Przemysłu Lotniczego w Warszawie we wrześniu 1961 r. W 1961 r. ”Pliszka 60” przeszła próbę państwową w Instytucie Lotnictwa i została dopuszczona do eksploatacji. W 1963 r. została przekazana do użytkowania w Aeroklubie Mieleckim. ”Pliszka bis” (SP-2244) nie ukończyła prób fabrycznych. Szybowce ”Pliszka” z powodu małego wydłużenia skrzydła miała osiągi na poziomie szybowców treningowych z lat 1950-1957. W związku z tendencją Aeroklubu PRL użytkowania szybowców o doskonałości powyżej 27-28, ”Pliszka” nie weszła do produkcji seryjnej. Łącznie zbudowano 3 prototypy oraz egzemplarz do prób statycznych.

Prototyp ”Pliszki bis” (SP-2244) znajduje się obecnie na Politechnice Rzeszowskiej w Zakładzie Konstrukcji i Wytrzymalości Materiałów. Egzemplarz ten jest już trochę zniszczony z uwagi na to, że wykonywane są na nim demonstracje prób wytrzymałościowych dla studentów lotnictwa. W Ustianowej znajduje się pomnik poświęcony wychowankom tamtejszej Szkoły Szybowcowej, poległym na frontach II Wojny Swiatowej. Do budowy pomnika, użyto płatów od szybowca ”Pliszka 60” (SP-1980).

Doświadczenia zdobyte dzięki ”Pliszce” zostały wykorzystane podczas prac nad projektem dwumiejscowego metalowego szybowca szkolno-treningowego PZL M-8 ”Pelikan”.