Psychologia: Osobowość pilota - kluczem do sukcesu w lataniu zawodowym?

Zapraszamy do lektury artykułu "Osobowość pilota - kluczem do sukcesu w lataniu zawodowym?" opracowanego przez Ewelinę Prędką-Pawlun, która zawodowo zajmuje się psychologią transportu, jest terapeutką, trenerką technik pamięciowych, a także terapeutką EEG Biofeedback.

Jak akcentuje autorka, artykuł może być ważny z punktu widzenia przede wszystkim kandydatów na pilotów zawodowych. Publikacja podkreśla istotę badań psychologicznych (m.in. testów osobowości) w ramach rekrutacji do linii lotniczych.

Bardzo ważnym uwarunkowaniem sprawności lotniczych są uwarunkowania osobowościowe pilota, do których należy dojrzałość osobowa, emocjonalna, przystosowanie do otoczenia oraz radzenie sobie ze stresem. Osobowość pilota można określić jako zestaw obserwowanych zachowań w kontekście przystosowania do prowadzenia samolotu lub innej maszyny lotniczej. 

Psychologowie identyfikują dojrzałe zachowanie wśród pilotów z takimi parametrami osobowości jak:

• adaptacja – umiejętność zachowania poczucia bezpieczeństwa mimo zachodzących zmian
• motywacja – umiejętność dążenia do wyznaczonego sobie celu
• empatia – umiejętność wczuwania się w sytuację drugiej osoby
• sumienność – wykonywanie zadań zgodnie z przyjętymi standardami
• samokontrola – umiejętność kształtowania emocji zgodnie z własną wolą
• samoświadomość – akceptacja własnej osoby

Dojrzałość społeczną pilota można zbadać za pomocą różnych narzędzi diagnostycznych np. używając Kwestionariusza CISS - (Kwestionariusz Dojrzałości Społecznej). I w ten sposób możemy wydzielić grupę pilotów o stylu skoncentrowanym na emocjach cechujących się wysokim poziomem neurotyczności i introwersji, a tym samym wysokim poziomem lęku i labilności emocjonalnej. Są zarazem mniej odporni na stres  i gorzej radzą sobie w sytuacjach trudnych i skomplikowanych w przestrzeni powietrznej.

Nie są w stanie podejmować szybkich i pewnych decyzji, reagują bardzo lękowo i nerwowo. Natomiast druga  grupa pilotów o stylu skoncentrowanym na zadaniu charakteryzuje się większym zrównoważeniem emocjonalnym, większą  odpornością na stres. W złożonych sytuacjach w powietrzu potrafią zachować zimną krew i podjąć szybko decyzję. Cechuje ich wyższa ekstrawersja, asertywność i dojrzałość społeczna.

Diagnozując osobowość za pomocą znanych kwestionariuszy takich jak: NEO-FFI, MPI, EPQ-R można zauważyć ciekawe zależności między cechami osobowości pilota a jego zachowaniem w powietrzu w samolocie. Syndrom Mad-Maxa można podejrzewać przy takim układzie cech jak: bardzo wysoki poziom neurotyczności, ekstrawersji i podwyższony poziom psychotyczności. Przy bardzo wysokim poziomie neurotyczności można zauważyć nadmierną ostrożność, czyli np trudności w podejmowaniu decyzji.

Bardzo niskie wyniki w skali kłamstwa mogą sugerować „ekshibicjonizm psychiczny” tzn. bezradność i szukanie pomocy, tendencje do alkoholu (ucieczkowy styl radzenia sobie) lub chorób psychosomatycznych. Przy bardzo wysokich lub bardzo niskich jednocześnie występujących wynikach w skali neurotyczności i kłamstwa można dopatrywać sytuacyjnej reakcji nerwicowej lub quasineurotycznych symptomów w przebiegu zespołów psychoorganicznych związanych z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego. 

Badania potwierdzają wyraźny związek między typem temperamentu a stylem prowadzenia maszyny lotniczej. Istotną przy tym rolę pełnią poziom reaktywności, aktywności oraz wytrzymałości komórek nerwowych. Zgodnie z typologią układu nerwowego Pawłowa wyróżnia się 4 typy temperamentu: sangwinik, flegmatyk, choleryk oraz melancholik. Najmniejsza ilość błędów popełnianych w powietrzu jest widoczna u osób z niezharmonizowanym typem o dużych możliwościach przetwarzania informacji – u flegmatyków.

Są to osoby o niskiej aktywności, niskiej reaktywności i wysokiej wytrzymałości. Najwięcej zachowań o charakterze ryzykownym  i najwięcej błędów zauważa się u osób o typie niezharmonizowanym z małymi możliwościami przetwarzania informacji – u choleryków z wysoką aktywnością i reaktywnością oraz niską wytrzymałością. Takie osoby charakteryzuje również wyższa impulsywność.

Podsumowując, warto podkreślić istotę i wagę cech osobowości pilota. To właśnie posiadanie ich określonego zestawu, dojrzałości emocjonalnej i społecznej oraz wysokiej odporności na stres może być czynnikiem decydującym o jakości  pracy pilota zawodowego, jak również pilota-hobbysty.

Duże znaczenie ma poznanie typu osobowości pilota ze względu na możliwość zminimalizowania ryzyka popełnienia błędu podczas lotu z powodu czynnika ludzkiego. Pilot cechujący się niskim poziomem neurotyczności, lęku, stresu, a także niskim poziomem reaktywności emocjonalnej oraz wysokim poziomem wytrzymałości , o stylu skoncentrowanym na zadaniu jest w stanie lepiej oszacować i ograniczyć ryzyko, prowadząc maszynę lotniczą.