Setna rocznica urodzin konstruktora "Iskry"

Sesja poświęcona wielkiemu twórcy polskiego lotnictwa prof. inż. Tadeuszowi Sołtykowi odbyła się w czwartek w warszawskim Instytucie Lotnictwa. Uhonorowano w ten sposób przypadającą w tym roku setną rocznicę urodzin konstruktora.

Jak przypomniał dyrektor Instytutu, dr inż. Witold Wiśniowski, po II wojnie światowej kraj był zniszczony, fabryki zdewastowane, a specjaliści w większości zginęli na wojnie lub przebywali na emigracji. W tych warunkach prof. Sołtyk trafnie przewidział przyszłe trendy w budowie samolotów i opracował odpowiednią strategię dla polskiego przemysłu lotniczego.

Według Wiśniowskiego, strategia Sołtyka zakładała specjalizację w projektowaniu i produkcji samolotów szkolnych oraz szkolno-treningowych. "Do dziś produkowane są na całym świecie samoloty tych typów, często bardzo zbliżone do konstrukcji profesora, różnią się głównie lepszymi materiałami i wyposażeniem. Gdyby nie niechęć Gomułki (Władysława, od 1956 do 1970 r. I sekretarza KC PZPR - PAP) do lotnictwa, nasz kraj miał szansę być w tej dziedzinie znaczącym producentem" - podkreślił Wiśniowski.

Profesor Sołtyk stworzył 17 prototypów samolotów, z których sześć weszło do seryjnej produkcji. To miedzy innymi turystyczno- dyspozycyjny LWD "Szpak", samoloty szkolenia podstawowego "Żak" i "Junak", szkoleniowy samolot odrzutowy TS-11 "Iskra", łącznikowy i obserwacyjny LWD "Żuraw", transportowy LWD Miś, akrobacyjny TS-8 "Bies" (który pobił światowy rekord pułapu i prędkości w swojej klasie). Ze względu na brak zgody sojuszniczego ZSRR nie został zrealizowany projekt naddźwiękowego samolotu "Grot", nie powstał także TS-15 Fregata, samolot dyspozycyjny z napędem odrzutowym i nietypowym, motylkowym usterzeniem ogonowym.

Tadeusz Sołtyk urodził się 30 sierpnia 1909 w Radomiu. Po ukończeniu Wydziału Mechanicznego Politechniki Warszawskiej rozpoczął w 1935 r. pracę w Państwowych Zakładach Lotniczych w Warszawie. Brał udział w udoskonalaniu lekkiego bombowca Karaś, a następnie w projektowaniu samolotu Sum. Po udziale w kampanii wrześniowej uciekł z niewoli i pracował podczas okupacji w majątku rolnym.

Tuż po wojnie zorganizował w Łodzi Lotnicze Warsztaty Doświadczalne (LWD), gdzie powstały pod jego kierunkiem samoloty "Szpak" i "Żak", a następnie wojskowy szkolny "Junak" i akrobacyjny "Zuch". Ostatnimi konstrukcjami LWD były samoloty: łącznikowy "Żuraw" oraz 10-miejscowy Miś, wykonane tylko jako prototypy. "Miś" był latającym laboratorium, mającym służyć do badań nad rozpoznawczym samolotem bezzałogowym, działającym w obszarze skażonym promieniowaniem. Wojsko wycofało się z projektu, ale samoloty o konstrukcji podobnej do "Misia" - górnopłaty z trójpodporowym podwoziem - to do dziś dominujący typ samolotów transportowych. Z kolei bezzałogowe samoloty są coraz popularniejsze na polu bitwy, gdzie zarówno obserwują, jak i wykonują misje bojowe.

W 1950 r. Tadeusz Sołtyk zajął stanowisko Głównego Konstruktora w WSK-Okęcie w Warszawie. Po przeniesieniu w 1952 r. do Instytutu Lotnictwa zaprojektował kolejną wersję Junaka oraz sanitarną wersję samolotu CSS-13. Obydwa produkowano seryjnie. Na początku lat 50. Sołtyk wraz z zespołem Instytutu Lotnictwa zaprojektował dla wojska całkowicie metalowy samolot szkolno-treningowy TS-8 Bies. W latach 1957-1960 wyprodukowano 242 takie maszyny.

W 1957 r. zespół został przeniesiony do Ośrodka Konstrukcji Lotniczych WSK-Okęcie, gdzie powstał pierwszy polski samolot szkolno-treningowy o napędzie odrzutowym TS-11 Iskra. Iskier wyprodukowano łącznie ok. 450; są eksploatowane do dziś.

W 1964 r. Sołtyk rozpoczął pracę nad naddźwiękowym samolotem szkolno-treningowym TS-16 Grot, które musiał przerwać z przyczyn politycznych. W 1967 r. konstruktor musiał przejść do pracy w Przemysłowym Instytucie Automatyki i Pomiarów, gdzie pracował nad automatyką dla statków i okrętów oraz zakładów przemysłowych. W latach 1981-1992 był także konsultantem WSK-Okęcie (samolot Orlik) oraz doradcą Instytutu Lotnictwa (samolot Iryda). W 1992 r. przeszedł na emeryturę.

Poza pracą konstrukcyjną Tadeusz Sołtyk prowadził w latach 40. i 50. zajęcia dydaktyczne na wyższych uczelniach technicznych i wojskowych oraz był członkiem Krajowej Rady Lotnictwa i Rad Naukowych kilku instytutów. Wśród wielu odznaczeń i odznak, które otrzymał, należy wymienić: Sztandar Pracy II klasy i Krzyż Kawalerski OOP oraz nagrody: Nagroda Państwowa II stopnia za samolot Junak, Nagroda MON I stopnia za samolot Iskra oraz Mistrz Techniki I stopnia za system automatyczny dla statków. W 1955 r. uzyskał stopień docenta, zaś w 1975 r. tytuł profesora nauk technicznych. Zmarł w wieku 95 lat, 15 lipca 2004 r.