„Spadochroniarze Sosabowskiego” - nowa wystawa czasowa otwarta

9 grudnia 2014 r. w Sali Archeologicznej otwarto wystawę poświęconą gen. bryg. Stanisławowi Sosabowskiemu i żołnierzom 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej.

70 lat temu, w drugiej połowie września 1944 roku, żołnierze 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego zapisali bohaterską kartę w bitwie pod Arnhem. Choć liczyli, że polecą na pomoc powstańczej Warszawie, musieli walczyć w dalekiej Holandii. Ponieważ źle zaplanowana i nieudolnie przeprowadzona operacja „Market Garden” zakończyła się fiaskiem, jej autorzy szukali kozłów ofiarnych. Doskonale do tej roli nadawał się gen. Sosabowski, który nie szczędził im krytyki. Za brak pokory wobec alianckich przełożonych ze sławnym marszałkiem Montgomerym na czele, zapłacił utratą stanowiska.

Gen. Stanisław Sosabowski nie jest tak znany i popularny jak inni dowódcy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, np. generałowie Władysław Anders i Stanisław Maczek. Nie ustępował im jednak ani umiejętnościami dowódczymi, ani odwagą, ani inteligencją. Może stało się tak dlatego, że nie miał szczęścia dowodzić w wygranych bitwach. Nigdy nie zabiegał też o względy przełożonych, a surowość w obejściu i szczerość (cecha nie zawsze mile widziana w wojsku) nieraz przysparzały mu kłopotów. Za to zawsze troszczył się o podwładnych, którzy darzyli go podziwem i sympatią. Warto przypomnieć losy tego świetnego żołnierza i nietuzinkowego człowieka, który zapisał się w dziejach jako twórca i dowódca pierwszej dużej jednostki powietrzno-desantowej Wojska Polskiego.

We wrześniu 1941 r. w ramach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie utworzono w Wielkiej Brytanii 1. Samodzielną Brygadę Spadochronową (1.SBSpad) z ówczesnym płk dypl. Stanisławem Sosabowskim na czele. Została ona zorganizowana na bazie 4.Brygadym Kadrowej Strzelców, która wcześniej nosiła nazwę Kadry Kanadyjskiej Brygady Strzelców. W czerwcu 1944 r. licząca ponad dwa tysiące świetnie wyszkolonych żołnierzy polska brygada została przekazana przez Naczelnego Wodza (gen. broni Kazimierza Sosnowskiego) pod zwierzchnictwo brytyjskie i weszła w skład 1. Alianckiej Armii Powietrzno-Desantowej gen. Lewisa Breretona.

Dowództwo brytyjskie zamierzało wykorzystać polską brygadę w operacji „Market-Garden”, która przeszła potem do historii jako najsłynniejsza i największa operacja powietrzno-desantowa podczas II wojny światowej. Celem tej śmiałej operacji było opanowanie i utrzymanie przez alianckich spadochroniarzy, znajdujących się na terenie Holandii mostów na rzece Maas (Mozie) pod Grave, na rzece Waal w Nijmegen i Leku (Dolnym Renie) w Arnhem. Dzięki ich zdobyciu alianckie wojska pancerno-motorowe miały ruszyć w kierunku Zagłębia Ruhry i dalej w głąb Niemiec, powodując zakończenie działań wojennych jeszcze przed końcem 1944 r.

W dniach 18-26 września 1944 r. 1. SBSpad. gen. bryg. S.Sosabowskiego, współdziałając z brytyjską 1.Dywizją Powietrzno-Desantową (1.DPD) gen. Roberta Urquharta wzięła udział w operacji „Market-Garden”. Główny rzut brygady\ został zrzucony 21 września 1944r. w rejonie na wschód od Driel. Po opanowaniu tej miejscowości Polacy bohatersko odpierali ataki wojsk niemieckich (wspieranych przez jednostki pancerne) i próbowali przyjść z pomocą znajdującej się po drugiej stronie rzeki Lek dywizji gen. Urquharta. Dywizja ta, otoczona i dziesiątkowana przez 2. Korpus Pancerny Waffen SS, broniła się zaciekle w Oosterbeek.

Pomimo braku odpowiedniej ilości sprzętu przeprawowego, gęstego ostrzału niemieckiej artylerii i broni maszynowej, 256 polskim spadochroniarzom udało się przeprawić się na drugi brzeg Leku i dotrzeć do uwięzionych w tzw. kotle w Oosterbeek resztek 1.DPD gen. Urquharta. W nocy z 25 na 26 września 1944 r. resztki brytyjskiej dywizji spadochronowej, osłaniane przez żołnierzy gen. Sosabowskiego, wycofały się na drugą stronę rzeki. W walkach pod Arnhem, które przeszły do panteonu chwały oręża polskiego 1.SBSpad. straciła 97 żołnierzy, a 218 zostało rannych lub ciężko kontuzjowanych. W październiku 1944 r. jednostkę polską przetransportowano do Wielkiej Brytanii, gdzie trzy lata później została rozformowana.

Na wystawie prezentowana jest broń, umundurowanie i wyposażenie 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej, także odznaki i odznaczenia, dokumenty oraz przedmioty pamiątkowe. Wiele obiektów łączonych jest z konkretnymi osobami. Szczególną wartość przedstawiają pamiątki po generale Stanisławie Sosabowskim, m.in. niemiecki pistolet Lange P08, zdobyty pod Driel i ofiarowany dowódcy przez oficerów brygady, order krzyża Virtuti Militari, czy odznaka 21. Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy”.

Wystawa otwarta dla zwiedzających do 14 stycznia 2015 roku.

Galeria zdjęć