Rocznica pierwszego lotu PZL TS-11 Iskra

Dziś (5 lutego) mija 62 rocznica pierwszego lotu polskiego samolotu szkolno-treningowego PZL TS-11 Iskra. Była to pierwsza polska konstrukcja napędzana silnikiem odrzutowym. Przez wiele lat na tym samolocie wyszkoliła się ogromna liczba polskich pilotów wojskowych.

Coraz częstsze zastosowanie myśliwskich samolotów odrzutowych w sferze wojskowej wymusiło zaprojektowanie i zbudowanie nowoczesnego samolotu szkolno-treningowego. Taka konstrukcja umożliwiałaby wszechstronne przeszkolenie pilota, skróciła cykl szkolenia, a sam proces byłby znacznie tańszy.

Zadanie opracowania takiego samolotu otrzymał w 1957 roku zespół konstrukcyjny doc. mgr. inż. Tadeusza Sołtyka. Przed wojną był jedną z osób biorących udział w rozwoju samolotu PZL.23 Karaś oraz konstruowaniu PZL.46 Sum. Po wojnie zaprojektował takie samoloty jak: LWD Szpak, LWD Żak, LWD Junak czy TS-8 Bies.

Do 1959 roku zaprojektowano wstępnie konstrukcje, makiety oraz przeprowadzono próby statyczne. Zbudowano 4 prototypy samolotu TS-11 Iskra. Skrót TS pochodzi od inicjałów imienia i nazwiska konstruktora. Prototyp o oznaczeniu PR-01 został ukończony w marcu 1959 roku i był wykorzystywany do prób statycznych. Następny prototyp o numerze 02 został przeznaczony do badań w locie. To właśnie na tej wersji 5 lutego 1960 roku pilot doświadczalny Instytutu Lotnictwa inż. pil. Andrzej Abłamowicz wykonał pierwszy lot.

(fot. Wacław Hołyś)

Kolejne dwa prototypy o numerach 03 i 04, również zostały przeznaczone do prób w locie. Dodatkowo zostały uzbrojone w dwa podskrzydłowe wyrzutniki bomb, działko kal. 20mm oraz fotokarabin. W ten sposób iskra otrzymała status samolotu szkolono-bojowego. Po wielu próbnych lotach wykazano, że samolot jest łatwy i poprawny w pilotażu. Ponadto odznaczał się wyjątkową zwrotnością i sterownością.

Innymi zaletami tej konstrukcji były odpowiednio rozmieszczone przyrządy pokładowe oraz dobra widoczność z kabiny. Dzięki prostej obsługi zminimalizowano próbę popełnienia pomyłki przez ucznia-pilota.

Oczywiście konstrukcja nie była pozbawiona wad, które z czasem i rozwojem samolotów stawały się coraz bardziej zauważalne. Chociażby silnik o niewystarczającej mocy, podatność na turbulencje czy w odróżnieniu od współczesnych samolotów brak nowoczesnych foteli katapultowych klasy 0-0, umożliwiających bezpieczne opuszczenie nawet na wysokości 0 m i przy prędkości 0km/h.

Po próbach fabrycznych i państwowych konstrukcja została poddana ocenie w której stwierdzono, że samolot spełnia założone wymagania i nadaje się do szkolenia pilotów myśliwskich i myśliwsko-szturmowych.

Obsługa techniczna TS-11 Iskra (fot. z archiwum 4 Skrzydła Lotnictwa Szkolnego)

Produkcje seryjną TS-11 Iskra rozpoczęto w 1963 roku w wytwórni WSK Mielec, a do użytku weszły w 1964 roku. Przez kilkadziesiąt lat rozwoju i produkcji TS-11 Iskry powstało wiele prototypów oraz wersji m.in.:

TS-11 Iskra bis A – wersja szkolno-treningowa produkowana od 1963 roku.

TS-11 Iskra bis B – prototyp tej wersji nosił nazwę TS-11 Iskra 100. Wersja szkolno-treningowa z czterema zamkami na podwieszane uzbrojenie.

TS-11 Iskra bis C – prototyp był oznaczony jako TS-11 Iskra 200 Art. Jednomiejscowy samolot rozpoznawczy z 1971 roku. Samolot został wyposażony w 3 kamery fotograficzne AFA-39 a w miejscu tylnego fotela dodatkowy zbiornik paliwa.

TS-11 Iskra bis D – prototyp nazwano TS-11 Iskra 200 SB. Dwumiejscowa wersja szkolno-szturmowa z 1973 roku. Zwiększono udźwig samolotu w porównaniu do wersji bis B. Ten rodzaj w liczbie 50 maszyn trafił do Indyjskich Sił Powietrznych gdzie weszły do służby w 1976 roku.

TS-11 Iskra bis DF – prototypem była wersja TS-11 Iskra 200 SB. Dwumiejscowa wersja szkolno-rozpoznawcza z 1974 roku. Była to wersja przeznaczona do celów reklamowych.

TS-11 Iskra MR – odrzutowy samolot pokazowy, efekt modernizacji przeprowadzonej w 1991 roku na samolotach przeznaczonych dla zespołu akrobacyjnego „Biało-Czerwone Iskry”. Samoloty posiadają mocniejszy silnik oraz mają zdemontowane uzbrojenie i celownik.

(fot. Robert Gauer)

Obecnie Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie posiada 5 egzemplarzy samolotu TS-11 Iskra, które są w wersjach bis D, bis DF oraz MR.

Aktualnie 41 Baza Lotnictwa Szkolnego posiada 4 biało-czerwone iskry.

(fot. Jacek Zagożdżon)