ULC i PAŻP określają zasady operowania Bezzałogowych Statków Powietrznych

W ostatnich latach systematycznie rośnie znaczenie bezzałogowych statków powietrznych, a także ilość misji do których są one wykorzystywane. Dla wielu jest to najbardziej dynamiczna i przyszłościowa dziedzina lotnictwa, która w dosyć szybkim tempie rozwija się również i w Polsce.

Widać to również na przykładzie coraz większej liczby imprez, które są poświęcane właśnie tej gałęzi lotnictwa. Jedną z nich jest Drugi Przegląd Bezzałogowych Systemów Latających, który 18 marca br. rozpoczął się w Muzeum Techniki zlokalizowanym w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. Wystawa jest otwarta dla zainteresowanych do 24 marca.


       Drugi Przegląd Bezzałogowych Statków Powietrznych, fot. Sandra Styczyńska

Podczas Przeglądu prezentowane są urządzenia i systemy, które są w stanie zastąpić maszyny załogowe w pracy tzw. 3D (Dull, Dirty, Dangerous). Można zobaczyć m.in. System Latający FlyEye przeznaczony do dyskretnej obserwacji, rozpoznania i wyznaczenia współrzędnych obserwowanego celu, wielozadaniowy system NEO czy bezzałogową paralotnię służącą do fotografowania pól uprawnych. Nie zabrakło również wielowirnikowców (śmigłowców z kilkoma śmigłami), które mogą służyć do obserwowania imprez masowych oraz obsługi agencji fotograficznych i filmowych (tzw. zdjęcia z powietrza).


        Wystawa Bezzałogowych Statków Powietrznych w Muzeum Techniki w Warszawie, fot. Marcin Ziółek

Przegląd uzupełniają samoloty studentów, które przygotowali z myślą o rywalizacji w tegorocznych zawodach lotniczych. Łącznie prezentowanych jest przeszło 40 konstrukcji, które powstały w polskich instytutach badawczych, firmach i na politechnikach. Wyróżnikiem Przeglądu w stosunku do podobnych organizowanych w innych krajach jest to, że dominują na nim konstrukcje przeznaczone do zastosowań cywilnych.

18 marca, po uroczystym otwarciu Przeglądu odbyło się seminarium z udziałem przedstawicieli polskich uczelni technicznych, przemysłu, Urzędu Lotnictwa Cywilnego oraz Państwowej Agencji Żeglugi Powietrznej.


                         Sześciowirnikowy bezzałogowy system Skarabeusz, fot. Marcin Ziółek

Seminarium, które moderował prof. dr hab. inż. Cezary Galiński, rozpoczął prof. dr hab. inż. Zdzisław Gosiewski z Politechniki Białostockiej, który w ramach referatu „Elementy Autonomii Lotu Bezzałogowych Aparatów”, przybliżał osiągnięcia ponad 20 osobowego zespołu badawczego swojej uczelni i podkreślał, że są tam właśnie realizowane 3 habilitacje z tej tematyki. Naukowiec omawiał kwestie silnego oddziaływania otoczenia na UAV, lotów grupowych, nanorobotów i lądowisk dla UAV. Podkreślał, że niezwykle istotne jest, aby stworzyć takie przepisy, które będą umożliwiały operowanie statkami powietrznymi tego typu na duże odległości, a także opracowanie możliwości detekcji ruchu i stałych przeszkód, na które jednak wpływa rozdzielczość kamer zamontowanych na UAV.


Modele bezzałogowych statków powietrznych wystawiane przez Politechnikę Białostocką, fot. Sandra Styczyńska

Następnie wystąpił Przemysław Tomków z firmy Flytronic, która produkuje wizualne systemy antykolizyjne i sensoryczne systemy antykolizyjne. Omawiał on zagadnienia dotyczące systemów wspomagania integracji Bezzałogowych Systemów Latających z pozostałymi użytkownikami przestrzeni powietrznej, a także wykonywania lotów z autopilotem. Kolejnym mówcą był Wieńczysław Plutecki z firmy Taxsus/AVI System, który przybliżał zagadnienia związane z lotami na autopilocie - Studium Doświadczeń.


                        Seminarium na temat Bezzałogowych Statków Powietrznych, fot. Marcin Ziółek
 
Natomiast w dalszej części spotkania głos zabrał Paweł Szymański z Urzędu Lotnictwa Cywilnego, który od niedawna jest szefem nowopowstałego zespołu ULC ds. Bezzałogowych Statków Powietrznych. Urzędnik omawiał zakres przygotowań przepisów lotniczych dotyczących tego zagadnienia na tle istniejących norm międzynarodowych, a także przedstawił klasyfikację ogólną na której oparto prace legislacyjne.

Według ULC operacje bezzałogowych statków powietrznych będą się dzieliły na VLOS (wykonywane w zasięgu wzroku operatora) oraz BVLOS (wykonywane poza zasięgiem wzroku), ale będą też klasyfikowane w podziale na loty komercyjne i rekreacyjne oraz masę startową statków powietrznych.

Paweł Szymański akcentował kwestię szkolenia i uzyskiwania uprawnień przez operatorów bezzałogowych statków powietrznych używanych w celach innych niż rekreacyjne i sportowe, podkreślając, iż podstawową zasadą w licencjonowaniu personelu jest stwierdzenie, że wiedza i umiejętności operatora bezzałogowego statku powietrznego wykonującego loty w danym rodzaju przestrzeni powietrznej nie mogą być mniejsze niż te, którymi musi dysponować pilot samolotu załogowego poruszającego się w tym samym rodzaju przestrzeni.


PIXY-UAV Urządzenie oparte na konstrukcji moto-paralotni, wykorzystywane w badaniach z zakresu rolnictwa precyzyjnego, fot. Marcin Ziółek

Na koniec głos zabrali Jacek Wojdyła i Łukasz Godlewski z Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej, którzy przybliżali kwestię operowania UAV z punktu widzenia PAŻP. Jacek Wojdyła omówił temat zagadnień prawno-formalnych oraz wymagań przepisów ATM/CNS. Zgodnie z przedstawionymi przez niego tezami, w kwestii integracji bezzałogowych statków powietrznych z krajową przestrzenią powietrzną priorytetem PAŻP jest utrzymanie wysokiego bezpieczeństwa ruchu lotniczego, zapewnienie wymaganej pojemności przestrzeni powietrznej, minimalizowanie negatywnego wpływu lotnictwa na środowisko oraz optymalizowanie efektywności kosztowej.


                                              Quadrokopter RKT-03, fot. Marcin Ziółek

Kontynuując przedstawiciel Agencji podkreślał istotę zapisów Art.126 Prawa Lotniczego, który definiuje, iż „Bezzałogowy Statek Powietrzny (UAV) musi być wyposażony w takie same urządzenia umożliwiające lot, nawigację i łączność jak załogowy statek powietrzny wykonujący lot z widocznością (VFR) lub według wskazań przyrządów (IFR) w określonej klasie przestrzeni powietrznej. Odstępstwa mające zastosowanie w tym zakresie dla załogowych statków  powietrznych stosuje się jednakowo dla bezzałogowych statków powietrznych (UAV)”.

Dalej omawiał kwestie, które muszą zostać uregulowane w celu pełnego zabezpieczenia lotów UAV, tj:

• ich klasyfikacja;
• certyfikacja (zdatność do lotu);
• zarządzanie ciągłą zdatnością do lotu;
• aspekty częstotliwościowe (harmonizacja widma częstotliwości fal radiowych);
• jednolite procedury zarządzania ruchem powietrznym (ATM) dla UAV i załogowych statków powietrznych;
• wprowadzenie zasad adekwatnych do rodzaju UAV (ciężar, wyposażenie, tryby pracy, zasięg itp.);
• licencjonowanie oraz kwalifikacje pilotów operatorów;
• wyjaśnienie rozbieżności oraz określenie zależności pomiędzy art. 33 (modele) i art. 126 i powstałymi w oparciu o nie rozporządzeniam.

oraz zagadnienia wymagające uregulowań w zakresie dopuszczenia do lotów w przestrzeni kontrolowanej:

W zakresie bezpieczeństwa (safety):

1) Zapewnienie bezpiecznego wykonywania lotów przez UAS (RPAS) z użyciem systemów Detect and Avoid (D&A), które będą kompatybilne z obecnymi systemami bezpieczeństwa i procedurami operacyjnymi;

2) Opracowanie procedur zarządzania przestrzenią powietrzną, włączając sposoby zarządzania ruchem lotniczym w zastosowaniach UAS (RPAS);

3) Integralność systemów sterowania UAS (RPAS), z uwzględnieniem zagadnień związanych z opóźnieniem przesyłu.

W zakresie pojemności i efektywności:

1) Wymienne trajektorie lotów z ATC (automatyczny przesył danych), biorące pod uwagę opóźnienia i niepewność trajektorii w lotach AS (RPAS), identyfikujące istniejące ograniczenia i braki;

2) Wskazanie alternatywnych rozwiązań dla specyfiki UAS (RPAS), w zakresie interoperacyjności w dozorze, komunikacji inawigacji.

W zakresie integracji z portami lotniczymi i przepustowość w przestrzeni:

1) Demonstracja zdolności do przeprowadzenia operacji naziemnych włączając interakcję z innymi uczestnikami ruchu oraz pojazdami i przeszkodami;

2) Demonstracja zdolności operacji startów i lądowań bez zakłócania przepustowości przestrzeni portu lotncizego;

3) Demonstracja systemów D&A w operacjach naziemnych z uwzględnieniem wpływu śladu turbulencji zasamolotowej oraz warunków atmosferycznych;

4) Wielkości minimalnych wymagań do integracji, takich jak: prędkość, prędkość pionowego wznoszenia i zniżania, możliwość skrętu, a także możliwości minimalizowania zdarzeń w różnorodnych sytuacjach lotniskowych.

W zakresie security:

1) Zidentifikowanie zagrożeń dla integracji UAS (RPAS) w kontrolowanej przestrzeni prowadzące do eliminowania zagrożenia w rozumieniu utraty sterowania, braku łączności, możliwości nawigowania czy dozoru.


       Model bezzałogowego statku powietrznego prezentowany podczas wystawy, fot. Sandra Styczyńska

PAŻP przedstawił również konieczne do wykonania w tym zakresie działania:

1) Zbieranie danych dotyczących zachowania się BSP/UAV różnych kategorii oraz ich wzajemnych relacji wobec ruchu lotniczego w przestrzeni kontrolowanej i w klasie G;

2) Zebranie i oszacowanie obecnego i przyszłego zapotrzebowania użytkownaików (loty komercyjne, służby porządku publicznego, wojsko);

3) Analiza wpływu obecnie obsługiwanych wniosków o wyznaczenie wysegregowanych struktur oraz wnioski z aktywacji stref (AMC, służby ATC), publikacja NOTAM;

4) Stworzenie grupy Interesarjuszy zdolnych do wykonywania testów operacyjnych i przygotowania danych niezbędnych do analiz bezpieczeństwa pozwalających na wdrożenie (certyfikację) określonych rozwiązań operacyjnych w polskiej przestrzeni powietrznej;

5) Udział polskich podmiotów w projektach międzynarodowych realizowanych w celu uregulowania zagadnięń lotów BSL/UAS.

Jako ostatni wystąpił Łukasz Godlewski z PAŻP, który referował zagadnienie Bezzałogowych Systemów Latających. Tłumaczył, iż istnieje duże zapotrzebowanie lotnictwa państwowego i komercyjnego na wykonywanie operacji UAV przez różnorodne organizacje w tym, Straż Graniczną, Firmy Geodezyjne, Zakłady Meteorologiczne, Lasy Państwowe, Straż Pożarną, Policję, Zakłady Energetyczne i firmy reklamowe. Po jego referacie rozpoczęła się ożywiona dyskusja dotycząca przedstawionych tematów.

Pełna prezentacja Jacka Wojdyły znajduje się tutaj, natomiast Łukasza Godlewskiego tutaj


                                    Demon UAV firmy Trigger Composites, fot. Marcin Ziółek

Przegląd jest adresowany do osób interesujących się problematyką lotniczą, ale również dla osób nieznajomionych z tematyką. Organizatorzy zapraszają również dzieci, dla których przewidziano warsztaty pilotażu i to zarówno z użyciem symulatorów, jak i w pełni wyposażonych urządzeń.



           Samolot Bezzałogowy SARYS wykonany na Politechnice Wrocławskiej, fot. Marcin Ziółek

Organizatorami Przeglądu są Muzeum Techniki w Warszawie i Liga Przyjaciół Polskiego Lotnictwa. Patronat naukowy nad imprezą objął dyrektor Instytutu Lotnictwa oraz dziekan Wydziału Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej. Przegląd dofinansowany jest przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.