Rocznica urodzin Jerzego Bajana – wybitnego polskiego pilota

Dziś przypada 119. rocznica urodzin Jerzego Bajana – wirtuoza pilotażu, który zwyciężył własne ograniczenia. Był pilotem z krwi i kości. Walczył w siłach myśliwskich w czasie II wojny światowej, mimo że utracił władzę w jednej ręce.

Jerzy Bajan urodził się 4 czerwca 1901 r. we Lwowie. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w wieku 17 lat w 1918 r. wstąpił do nowo organizowanego Wojska Polskiego. 20 lipca 1922 został mianowany z dniem 1 maja 1922 r. podporucznikiem w korpusie oficerów aeronautycznych i wcielony do 3 pułku lotniczego w Poznaniu. Pomimo początkowych problemów zdrowotnych, ukończył Oficerską Szkołę Lotniczą w Grudziądzu oraz kurs wyższego pilotażu w Szkole Pilotów w Bydgoszczy jako pilot myśliwski. Został awansowany do stopnia porucznika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1920. W 1928 roku był zweryfikowany w korpusie oficerów lotnictwa z lokatą 8. W roku 1927 służył w 114 eskadrze myśliwskiej 11 pułku myśliwskiego w Lidzie, od 1928 r. przeniesionej w skład 2 pułku lotniczego w Krakowie jako 122 eskadra myśliwska. Z dniem 1 stycznia 1931 r. awansował na kapitana w korpusie oficerów zawodowych aeronautyki.

Podczas służby w eskadrze myśliwskiej, jego pasją, którą doskonalił, stała się akrobacja lotnicza. Bajan stał się twórcą akrobacji zespołowej w Polsce – z Karolem Pniakiem i kpr. Mackiem sformował zespół nazywany „trójką krakowską” lub „trójką Bajana”, prezentujący figury akrobacji na trzech samolotach myśliwskich PWS-A, których skrzydła były połączone ze sobą sznurami podczas lotu.

Oprócz pokazów, zaczął również uczestniczyć w zawodach lotniczych. W 1929 wziął udział w III Locie Małej Ententy i Polski, zdobywając nagrodę za najlepsze przygotowanie wojskowe. W lipcu i sierpniu 1930 roku wziął udział na samolocie RWD-4 w międzynarodowych zawodach samolotów turystycznych Challenge 1930, dobierając jako członka załogi szefa mechaników eskadry Gustawa Pokrzywkę, z którym następnie kilka razy latał w załodze. Zajął w nich dopiero 32. miejsce, lecz osiągnięciem było samo ukończenie trudnych zawodów (wśród 35 sklasyfikowanych załóg, na 60 startujących).

Jerzy Bajan (z lewej) i Bolesław Orliński przy prototypie samolotu PZL P.11
(fot. autor nieznany/Domena publiczna/Wikimedia Commons)

W 1931 roku na mityngu lotniczym w Zagrzebiu zwyciężył w konkursie akrobacji. W dniach 22-31 lipca 1932 r. wziął udział na prototypie PZL P.11 w III Międzynarodowym Mityngu Lotniczym w Zurychu (wyścigu alpejskim), zdobywając drugie miejsce i pokonując myśliwce z kilku krajów (zajęcie pierwszego miejsca przez pilota jugosłowiańskiego oprotestowano, z powodu używania przez niego dodatków do paliwa).

W dniach od 12 do 28 sierpnia 1932 r. Jerzy Bajan wziął udział ponownie w zawodach Challenge 1932, na samolocie PZL.19, które ukończył na 11. miejscu (na 43 załogi). W maju 1933 r. wziął udział z P. Dudzińskim na dwóch PZL.19 w zlocie gwiaździstym na I Międzynarodowy Lot Alpejski do Wiednia, pokonując w dwóch etapach rekordową trasę Warszawa-Charków-Leningrad-Lwów-Wiedeń i zdobywając I miejsce w zlocie. Podczas samego Lotu Alpejskiego, na skutek podmuchu wiatru po starcie koło Treibach, samolot Bajana i Pokrzywki spadł na drzewo i spłonął, obaj lotnicy zdołali wyskoczyć.

W ostatnich międzynarodowych zawodach Challenge 1934, organizowanych w dniach 28 sierpnia – 19 września 1934 r. w Warszawie, Bajan wraz z mechanikiem Gustawem Pokrzywką zajął pierwsze miejsce na samolocie RWD-9. Zwycięstwo to uczyniło go jednym z najpopularniejszych lotników w Polsce, został za nie odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Silnik „G. R. Skoda” na potrzeby maszyn zarówno Bajana, jak i drugiego w klasyfikacji Stanisława Płonczyńskiego skonstruował inż. Stanisław Nowkuński.

(fot. autor nieznany/Domena publiczna/Wikimedia Commons)

W drugiej połowie lat 30. Bajan awansował do stopnia majora. Po odbyciu stażu w Wielkiej Brytanii, został szefem wyszkolenia w Wyższej Szkole Pilotażu w Grudziądzu. W latach 1936–37 był słuchaczem rocznego kursu w Wyższej Szkole Lotniczej przy Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Na stopień podpułkownika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 r. i 22. lokatą w korpusie oficerów lotnictwa, grupa liniowa. W tym czasie pełnił służbę w Komendzie Grupy Szkół Lotniczych w Warszawie na stanowisku oficera do spraw wyszkolenia ogólno-lotniczego. 15 czerwca 1939 r., w stopniu podpułkownika, objął stanowisko komendanta Szkoły Podchorążych Lotnictwa – Grupa Taktyczna w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie.

Po wybuchu II wojny światowej, 2 września, podczas niemieckiego nalotu bombowego na Dęblin, został ciężko raniony odłamkiem bomby w lewą rękę, po czym utracił do końca życia władzę w dłoni. Wraz z innymi polskimi pilotami, przedostał się w 1940 roku do Francji, następnie do Wielkiej Brytanii. W RAF otrzymał numer służbowy P-1499. Z uwagi na niepełnosprawność, pełnił tam funkcje sztabowe, jednakże okazjonalnie w dalszym ciągu latał, sporządziwszy sobie hak mocowany do lewej dłoni, którym mógł częściowo obsługiwać przyrządy sterownicze samolotu. Początkowo służył w Inspektoracie Polskich Sił Powietrznych. Od 7 kwietnia do 17 października 1941 r. był pierwszym polskim oficerem łącznikowym w sztabie dowództwa szkolenia lotniczego RAF (dowódcą polskiego lotnictwa szkolnego). W 1942 roku brał udział w lotach bojowych w 316 dywizjonie myśliwskim. Od 1 czerwca 1943 r., po śmierci Stefana Pawlikowskiego, został polskim oficerem łącznikowym w sztabie dowództwa lotnictwa myśliwskiego (RAF Fighter Command). Stanowisko to – faktycznie dowódcy polskiego lotnictwa myśliwskiego, pełnił do końca istnienia tej funkcji. Uzyskał w tym czasie awans do stopnia pułkownika.

W czasie II wojny światowej wykonał łącznie 28 lotów bojowych i 4 operacyjne, za co odznaczony został dwukrotnie Krzyżem Walecznych.

Po zakończeniu II wojny światowej, po demobilizacji, postanowił pozostać w Wielkiej Brytanii. Zajął się pracą społeczną w Stowarzyszeniu Lotników Polskich, był kolejno przewodniczącym Komitetu Wykonawczego, sekretarzem generalnym, a od 17 maja 1958 r. do 30 maja 1964 r. prezesem Stowarzyszenia.  Komisja pod jego kierownictwem opracowała listę zestrzeleń polskich lotników podczas II wojny światowej, znaną następnie jako „lista Bajana”. Był także współtwórcą Polskiego Klubu Szybowcowego w Lasham. W połowie lat sześćdziesiątych zapadł na straszliwą chorobę Parkinsona, która w ostatnich chwilach życia uniemożliwiała mu wszelką działalność.

Pułkownik pilot Jerzy Bajan zmarł 27 czerwca 1967 r. w Londynie w wieku 66 lat. Pochowany został na cmentarzu Northwood Cemetery w Northwood. Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Niepodległości, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Walecznych, czterokrotnie Medalem Lotniczym, Polowym Znakiem Pilota (nr 1062) oraz Odznaką Honorową za Rany i Kontuzje.