PAŻP wdraża nowoczesne technologie w ramach programu SESAR

Polska Agencja Żeglugi Powietrznej aktywnie uczestniczy w programie SESAR, stanowiącym technologiczny filar inicjatywy SES – Jednolitej Europejskiej Przestrzeni Powietrznej. Celem przedsięwzięcia jest opracowanie i wdrożenie na szeroką skalę zharmonizowanej infrastruktury zarządzania ruchem lotniczym (ATM) w Europie oraz rozwiązań pozwalających na ograniczenie podziału europejskiej przestrzeni powietrznej.

Główne cele inicjatywy SESAR to redukcja opóźnień w ruchu lotniczym, ograniczenie kosztów wykonywanych lotów, wzrost przepustowości lotnisk i przestrzeni powietrznej oraz redukcja negatywnego wpływu lotnictwa na środowisko.

Program dzieli się na trzy fazy. Zadaniem pierwszej, zakończonej w 2008 roku, było zdefiniowanie wspólnych potrzeb i wyzwań. W jej efekcie powstał European ATM Master Plan – centralny dokument, precyzujący kierunki modernizacji europejskiego systemu ATM.

Kolejne etapy Programu SESAR obejmują  fazę badawczo-rozwojową, podczas której nowe rozwiązania są badane i opracowywane oraz fazę wdrożeniową, w której następuje implementacja do użytku operacyjnego. W ramach tych dwóch etapów Polska Agencja Żeglugi Powietrznej bierze udział w realizacji kilkudziesięciu projektów. Kilka innych zostało już zakończonych, a efekty ich prac skutecznie funkcjonują w polskim i europejskim systemie lotniczym.

Faza wdrożeniowa programu SESAR

Trzeci etap to implementacja (deployment) rozwiązań wypracowanych w pierwszych dwóch fazach programu SESAR. Przechodzą do niej projekty, które oceniono pozytywnie m.in. pod względem wykonalności i są rozwinięte na tyle, że mogą zostać wdrożone do pracy operacyjnej. Etap ten koordynowany jest przez SESAR Deployment Manager (SDM). Organizacja odpowiada za zapewnienie synchronizacji i całościowej koordynacji realizacji projektów wdrożeniowych oraz powiązanych z nimi inwestycji.

Proces wdrożenia SESAR regulowany jest dwoma aktami prawnymi UE.

Pierwszym z nich jest Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 409/2013 w sprawie definicji wspólnych projektów, ustanowienia systemu zarządzania i określenia zachęt wspierających wdrożenie europejskiego centralnego planu zarządzania ruchem lotniczym. Dokument ten definiuje pojęcie wspólnych projektów i precyzuje sposób zarządzania nimi. Wyodrębnia zarazem trzy szczeble zarządzania: szczebel polityczny (realizowany przez Komisję Europejską), szczebel zarządzania (realizowany przez SESAR Deployment Manager) i szczebel wdrażania (realizowany przez podmioty zaangażowane w działalność operacyjną: dostawców służb żeglugi powietrznej (ANSP), przewoźników i porty lotnicze).

Drugim jest Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 716/2014 w sprawie ustanowienia wspólnego projektu pilotażowego wspierającego realizację centralnego planu zarządzania ruchem lotniczym w Europie. Rozporządzenie to ustanawia tzw. pierwszy wspólny projekt pilotażowy (Pilot Common Project – PCP), wskazując przy tym zestaw funkcji ATM, które mają zostać zrealizowane przez podmioty zaangażowane w działalność operacyjną.

SESAR Deployment Alliance a SESAR Deployment Manager

W grudniu 2014 r., na podstawie Rozporządzenia 409/2013, powołana została nowa instytucja – SESAR Deployment Manager. Postawiono przed nią zadanie koordynacji realizacji funkcji ATM zdefiniowanych w rozporządzeniu 716/2014 poprzez koordynację i synchronizację projektów wdrożeniowych, wpisujących się w Program SESAR.

W tym samym miesiącu, na podstawie mandatu Komisji Europejskiej, realizację zadań SDM powierzono konsorcjum SESAR Deployment Alliance (SDA). SDA to wyjątkowe partnerstwo podmiotów zaangażowanych w działalność operacyjną, skupiające instytucje zapewniające ANSP, przewoźników lotniczych oraz podmioty zarządzające portami lotniczymi.

Jednym z członków-założycieli SDA w 2014 roku była Polska Agencja Żeglugi Powietrznej. Oprócz PAŻP, ANSP były reprezentowane przez partnerstwo COOPANS (skupiające wówczas instytucje z Austrii, Chorwacji, Irlandii, Szwecji i Danii) oraz agencje: niemiecką DFS, francuską DSNA, hiszpańską ENAIRE, włoską ENAV i brytyjską NATS. Założycielami były również linie lotnicze: Air France, British Airways, easyJet i Lufthansa.

Wśród członków-założycieli znalazło się również ugrupowanie SESAR Deployment-related Airport Grouping. Skupiło ono te porty lotnicze, które na mocy Rozporządzenia 716/2014 zostały zobowiązane do realizacji wskazanych funkcji ATM.

Do roku 2017 SDA funkcjonowało jako konsorcjum. W 2018 partnerstwo zostało przeobrażone w podmiot z osobowością prawną, a dokładniej w międzynarodowe stowarzyszenie typu non-profit).  Wraz ze zmianą formuły organizacyjno-prawnej, do SDA dołączyli nowi partnerzy: węgierskie (HungaroControl) i rumuńskie (ROMATSA) ANSP oraz przewoźnik Ryanair.

Przed SDM postawiono szeroki wachlarz zadań, które można podzielić na dwie grupy. Zadania wynikające wprost z Rozporządzenia 409/2013 obejmują m.in. opracowanie, proponowanie, utrzymanie i wdrażanie programu realizacji SESAR, kojarzenie podmiotów operacyjnych współpracujących przy wspólnych projektach, ustanowienie mechanizmów i procesów podejmowania decyzji dla skutecznej synchronizacji i koordynacji projektów wdrożeniowych, określanie mechanizmów łączących prywatne i publiczne źródła finansowania, a także doradzanie Komisji Europejskiej w kwestiach dotyczących wdrażania wspólnych projektów, wdrażanie jej decyzji i składanie raportów.

Drugą grupę stanowią zadania związane z koordynacją umowy ramowej między SDA a KE. Porozumienie to ustanowiło struktury i mechanizmy zarządzania w celu realizacji programu SESAR poprzez terminowe, skoordynowane i zsynchronizowane wdrażanie wspólnych projektów.

Aktywność PAŻP w ramach SDA

Polska Agencja Żeglugi Powietrznej uczestniczy w procesie wdrożenia Programu SESAR w dwóch wymiarach:

• jako członek-założyciel SESAR Deployment Alliance (SDA) – ugrupowania powołanego w celu przeprowadzenia skoordynowanego i zsynchronizowanego wdrożenia Programu SESAR w Europie;
• jako partner wdrażający (Implementing Partner), realizujący obowiązkowe, wynikające z regulacji prawnych, projekty wdrożeniowe wpisujące się w SESAR.

Dzięki członkostwu w SESAR Deployment Alliance, przedstawiciele PAŻP biorą udział w pracach organów zarządzających SDA: wpierw, w latach 2015 – 2017, Rady Nadzorczej (Supervisory Board), a od roku 2018 do chwili obecnej, Generalnego Zebrania SDA (General Meeting of Members, GMoM). Ponadto, od 2019 roku przedstawiciel Agencji jest jednym z sześciu Dyrektorów SDA oraz objął przewodnictwo w Radzie Dyrektorów (Board of Directors) SDA.

Uczestnictwo w organach zarządzających pozwala przedstawicielom PAŻP mieć bezpośredni wgląd w kwestie finansowo-organizacyjne SDM, a tym samym realny wpływ na funkcjonowanie tej instytucji. Agencja udostępnia także swoje zasoby kadrowe, umożliwiając wykonywanie zadań SDM – a ściślej, pierwszego wspólnego projektu pilotażowego (Pilot Common Project – PCP).

Jako partner wdrażający, PAŻP realizuje proces implementacji projektów wdrożeniowych wpisujących się w SESAR/PCP, przede wszystkim przy wykorzystaniu współfinansowania ze środków UE w ramach zaproszeń do składania wniosków o dofinansowanie projektów (CEF Transport Calls for Proposals).

Tabela 1. Projekty związane z realizacją Programu SESAR/PCP współfinansowane ze środków UE w ramach CEF Transport Call for Proposals, w których PAŻP uczestniczy jako lider lub kontrybutor

Żródło: opracowanie własne PAŻP.

PAŻP uczestniczy również w pracach Stakeholders’ Consultation Platform SDM – narzędzia, które pozwala podmiotom zaangażowanym w działalność operacyjną konsultować istotne dokumenty strategiczne o kluczowym znaczeniu dla zsynchronizowanego i skoordynowanego wdrożenia Programu SESAR w Europie. Dzięki temu, Agencja ma istotny wpływ na ich przyszły kształt. Instytucje zapewniające służby żeglugi powietrznej uczestniczą w platformie głównie w ramach Funkcjonalnych Bloków Przestrzeni Powietrznej (FAB). Polska Agencja Żeglugi Powietrznej reprezentuje w niej Baltic FAB, który współtworzy wraz ze swym litewskim odpowiednikiem – agencją Oro Navigacija.

Przyszłość SDM

Część wdrożeniowa programu SESAR oraz faza badawczo-rozwojowa dopełniają się, współtworząc cykl powstawania i wprowadzania na rynek nowych rozwiązań z zakresu ATM. Istota funkcjonowania SESAR Deployment Manager w praktyce przekłada się na wdrożenie wypracowanych rozwiązań. SDM i SJU współgrają – tak bowiem, jak bez działań SJU branża ATM nie miałaby czego wdrażać, tak bez istnienia SDM wszystkie opracowania badawczo-rozwojowe pozostałyby jedynie na etapie projektowania.

Mimo to, przyszły kształt części wdrożeniowej programu SESAR nie jest w dniu dzisiejszym przesądzony. Niepewność wynika z faktu, że udzielony instytucji SESAR Deployment Alliance przez Komisję Europejską w 2014 roku mandat na pełnienie funkcji Deployment Manager wygasa z końcem 2020 roku. Tymczasem zasady dalszego funkcjonowania i finansowania procesów wdrożeniowych nie zostały jeszcze doprecyzowane.

W myśl opracowanego na początku 2019 roku raportu tzw. Grupy Mędrców (Wise Persons Group Report) w kwestii przyszłości zarządzania ruchem lotniczym w Europie zasugerowano, by rolę SESAR Deployment Managera pełniła nowo utworzona instytucja, która miałaby stanowić partnerstwo podmiotów zaangażowanych w działalność operacyjną (ANSP, przewoźnicy i porty lotnicze) z Network Manager/EUROCONTROL.

Wynikająca z raportu Wise Persons Group i wspierana przez Komisję Europejską rekomendacja wynika z kryzysu pojemności w europejskiej przestrzeni powietrznej, powodującego znaczne opóźnienia w ruchu lotniczym. Wiąże się też z postulatem konieczności wzmocnienia powiązań między obszarem technologii a wymiarem operacyjnym, zarządzanym przez NM/EUROCONTROL.

Członkowie SDA stoją jednak na stanowisku, że obszar wdrożenia SESAR powinien pozostać pod istotną kontrolą interesariuszy operacyjnych (ANSP, przewoźników i portów lotniczych) przy jednoczesnym wzmocnieniu współpracy z NM/EUROCONTROL.

Aktualnie prowadzone są rozmowy między przedstawicielami SDM i Network Managera w sprawie kształtu i zakresu zadań przyszłej instytucji, która ma być odpowiedzialna za fazę wdrożeniową programu SESAR. Ostatnie słowo w zakresie następcy SDA będzie należało jednak do Komisji Europejskiej, odpowiedzialnej za polityczny szczebel zarządzania Programem SESAR. Dla zapewnienia ciągłości procesu wdrożeniowego, zaproszenie KE do składania wniosków o przyznanie funkcji SDM od 2021 roku powinno zostać ogłoszone najpóźniej jesienią 2020 roku.