Cywilno-Wojskowy Ośrodek Koordynacji Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego w Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej

Zgodnie z zobowiązaniami międzynarodowymi, wynikającymi przede wszystkim z Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisanej w Chicago w dniu 7 grudnia 1944 r. i ratyfikowanej przez Polskę, wraz z załącznikiem 12 „Poszukiwanie i ratownictwo”, strona Polska zobowiązała się do ustanowienia w swoim obszarze służby poszukiwania i ratownictwa lotniczego, zwanej służbą ASAR (Aeronautical Search and Rescue), oraz zapewnienia jej działania. Służba ASAR, jako jedna ze służb zajmująca się w Polsce ratownictwem, przeznaczona jest do poszukiwania i ratowania statków powietrznych znajdujących się w niebezpieczeństwie, udzielania pomocy załogom i pasażerom statków powietrznych oraz innym osobom poszkodowanym w wyniku zdarzeń lotniczych (bez względu na przynależność państwową tych statków oraz osób).

Służba ASAR zapewnia poszukiwanie i ratownictwo wszystkich statków powietrznych znajdujących się w polskiej przestrzeni powietrznej oraz działa na obszarze lądowym w rejonie poszukiwania i ratownictwa lotniczego pokrywającym się z granicami odpowiadających mu rejonów informacji powietrznej. Do zadań służby ASAR należy prowadzenie działań polegających na przeszukaniu wyznaczonego obszaru w celu ustalenia miejsca położenia statku powietrznego oraz osób poszkodowanych w zdarzeniach lotniczych, określenia ich stanu oraz podejmowanie działań ratowniczych na miejscu zdarzenia przy wykorzystaniu  ściśle dedykowanych sił i środków oraz sił i środków będących w dyspozycji innych systemów, głównie z Państwowego Ratownictwa Medycznego, Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego oraz Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa. Służba ASAR składa się z elementu dowodzenia i kierowania - cywilno-wojskowy ośrodek koordynacji poszukiwania i ratownictwa lotniczego, elementów wykonawczych - lotniczych zespołów poszukiwawczo-ratowniczych (LZPR), oraz elementów wspierających - punktów alarmowych (organów służb ruchu lotniczego w ramach wykonywania służby alarmowej).

Utworzenie ośrodka w PAŻP

Od 25 stycznia bieżącego roku Polska Agencja Żeglugi Powietrznej (PAŻP) w Warszawie znacząco zwiększyła swój udział w zakresie koordynacji działań poszukiwawczo - ratowniczych w służbie ASAR w polskiej strefie odpowiedzialności. Tego dnia w strukturach Agencji został uruchomiony operacyjnie Cywilno-Wojskowy Ośrodek Koordynacji Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego ARCC (Aeronautical Rescue Coordination Centre). Do tego czasu wszelkie zadania ośrodka ARCC były wykonywane głównie przez wojsko, które pełniło funkcję koordynacyjną w służbie ASAR. Tym elementem był Ośrodek Poszukiwań i Ratownictwa Lotniczego usytuowany w Centrum Operacji Powietrznych – Dowództwie Komponentu Powietrznego w Warszawie. Z chwilą uruchomienia ośrodka ARCC w PAŻP element wojskowy stał się podośrodkiem. W skład ośrodka ARCC wchodzą następujące elementy: ośrodek koordynacyjny RCC (Rescue Coordiantion Centre) usytuowany w PAŻP oraz dwa wojskowe podośrodki w Warszawie ARSC Warszawa (Aeronautical Rescue Sub-Centre) i Gdyni ARSC Gdynia.  

Przygotowania do utworzenia ośrodka ARCC w nowej strukturze zajęły kilka lat, ponieważ koordynacja lotniczych działań poszukiwawczo-ratowniczych wymaga współdziałania służb ratowniczych podległych czterem ministrom Rządu Rzeczypospolitej Polskiej. Uzgodnienia, a w konsekwencji zatwierdzenie Pierwszego Operacyjnego Planu Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego (Planu ASAR) przez Ministrów: Zdrowia, Spraw Wewnętrznych i Administracji, Obrony Narodowej oraz Infrastruktury zakończyły się w październiku 2017 r. Możliwość wykorzystania w lotniczych akcjach poszukiwawczo-ratowniczych wszystkich sił ratowniczych,  które funkcjonują w strukturach poszczególnych ministerstw, w znaczny sposób ułatwia oraz usprawnia działania mające na celu niesienie pomocy osobom poszkodowanym w wyniku wypadków i zdarzeń lotniczych. Również umiejscowienie ośrodka na Sali Operacyjnej Centrum Zarządzania polską przestrzenią powietrzną w PAŻP, gdzie zbiegają się nici wszystkich służb zarządzających przepływem ruchu lotniczego nad Polską, ma na celu uproszczenie obiegu informacji o zdarzeniach lotniczych, a w konsekwencji skrócenie czasu potrzebnego do rozpoczęcia działań przez służby ratownicze mogące udzielić pomocy poszkodowanym.

Podstawy prawne działania ośrodka ARCC:

1.    Załącznik nr 12 do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym podpisanej w Chicago dnia 7 grudnia 1944 r. - Poszukiwanie i ratownictwo (Dz. U. z 1959 r. Nr 35, poz. 212, z późn. zm.).
2.    Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze (Dz. U. z 2017 r. poz. 959, z późn. zm.).
3.    Ustawa z dnia 8 grudnia 2006 r. o Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej (Dz. U. z 2017 r. poz. 1967).
4.    Rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie służby poszukiwania i ratownictwa lotniczego (Dz. U. poz. 1547).
5.    Pierwszy Operacyjny Plan Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego (Plan ASAR).
6.    Instrukcja wojskowego ratownictwa lotniczego i morskiego, wprowadzona do użytku służbowego decyzją nr 28/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 27 października 2017 r.
7.    Instrukcja operacyjnego ARCC (INOP ARCC), zatwierdzona przez Ministra Obrony Narodowej oraz Ministra Infrastruktury w dniu 25 stycznia  2018 r.

Współpraca ośrodka z innymi służbami

Personel ośrodka ARCC w zakresie koordynacji akcji poszukiwawczo-ratowniczych bardzo ścisłe współpracuje ze służbami operacyjnymi Ministerstwa Obrony Narodowej (MON), Morskim Ratowniczym Centrum Koordynacyjnym (MRCK) w Gdyni, Lotniczym Pogotowiem Ratunkowym (LPR) i innymi służbami medycznymi, służbami ratowniczymi Państwowej Straży Pożarnej, służbami dyżurnymi Policji i Straży Granicznej oraz takimi organizacjami niosącymi pomoc, jak: WOPR, MOPR, GOPR i TOPR. W trakcie działań operacyjnych oraz rutynowych czynności sprawdzających ośrodek współpracuje ze swoimi odpowiednikami we wszystkich państwach ościennych oraz innymi ośrodkami RCC na całym świecie. 

Głównym elementem przeznaczonym do działania lotniczej służby ASAR w Polsce nadal pozostają wydzielone przez Ministra Obrony Narodowej, Lotnicze Zespoły Poszukiwawczo-Ratownicze (LZPR) działające na rzecz wszystkich osób, które uległy wypadkom lotniczym lub morskim i którym niezbędne jest udzielnie pomocy przez służby ratownicze. Działania operacyjne ośrodka prowadzone są przez 24 godziny na dobę 7 dni w tygodniu przez profesjonalny personel cywilnych Służb Ruchu Lotniczego (SRL) oraz doświadczonych specjalistów wyznaczonych z Szefostwa Obrony Powietrznej (SzOP) z Dowództwa Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych (DO RSZ). Nadzór nad pracą ośrodka z ramienia wojska sprawuje płk Marcin Szafraniec – szef oddziału ratownictwa w SzOP DO RSZ, które pełni funkcję zastępcy kierownika ośrodka ARCC, natomiast w ramach podośrodków ppłk Marek Kweclich w ARSC Warszawa i kmdr por. Piotr Gawron w ARSC Gdynia.

Zgodnie z art. 140d ust. 1 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze: „Jednostki organizacyjne Marynarki Wojennej, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej, Policji, ZOZ oraz inne podmioty będące w stanie udzielić pomocy w zakresie poszukiwania i ratownictwa są obowiązane współdziałać ze służbą ASAR przy wykonywaniu jej zadań”. O udział w akcjach poszukiwawczo-ratowniczych mogą więc zostać poproszone także inne podmioty, takie jak aerokluby lub osoby prywatne dysponujące możliwymi do wykorzystania w trakcie akcji środkami. Integralną częścią działań ośrodka jest również pełnienie funkcji SPOC Polska (Search and Rescue Point of Contact), który jest elementem międzynarodowego systemu ratownictwa polegającego na wykorzystaniu systemu satelitarnego CospasSarsat do odbioru sygnałów niebezpieczeństwa wygenerowanych przez lotnicze, morskie lub personalne nadajniki niebezpieczeństwa oraz inicjowaniu i koordynowaniu akcji poszukiwawczo-ratowniczych na podstawie otrzymanych informacji z sytemu satelitarnego.

Cywilno-Wojskowy Ośrodek Koordynacji Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego jest najprawdopodobniej jedyną komórką organizacyjną w PAŻP, wobec której wszyscy łącznie z władzami Agencji, mają oczekiwanie, żeby nie było potrzeby podejmowania przez nią żadnych działań. Personel ośrodka znajduje się w ciągłej gotowości do udzielenia pomocy ewentualnym poszkodowanym i wciąż podnosi swoje kwalifikacje zawodowe w trakcie szkoleń, konferencji oraz spotkań z przedstawicielami współpracujących służb.

W dniach 5-6 czerwca bieżącego roku w Jachrance nad zalewem Zegrzyńskim odbyła się współorganizowana przez Polską Agencję Żeglugi Powietrznej oraz Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych konferencja Cywilno - Wojskowego Ośrodka Koordynacji Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego z wymienionymi wcześniej, współpracującymi służbami ratowniczymi i operacyjnymi. Wymiana doświadczeń, wiedzy praktycznej, potrzeb oraz właściwych rozwiązań operacyjnych także umiejętności i możliwości którymi dysponują poszczególne służby posłużą do doskonalenia procedur i umiejętności współpracy wszystkich elementów służb dedykowanych poszkodowanym w wypadkach lotniczych.

W ciągu pierwszych czterech miesięcy działalności ośrodka, personel prowadził i koordynował działania ratownicze podczas 7 poważnych wypadków i incydentów lotniczych oraz wspomógł działania służb ratowniczych w 3 innych sytuacjach wymagających użycia środków służby ASAR. Również w tym czasie otrzymaliśmy 43 depesze systemu CospasSarsat, wszystkie opisane w nich sytuacje należało przeanalizować, wyjaśnić oraz  rozpocząć stosowne działania a także odesłać informację zwrotną do systemu. Większość z tego typu sytuacji wynika niestety z niewłaściwego traktowania tych urządzeń przez ich właścicieli. Bardzo ważną kwestią jest również wiedza użytkowników o prawidłowym rejestrowaniu tego typu urządzeń w Urzędzie Lotnictwa Cywilnego, z czego nie wszyscy zdają sobie sprawę. 

Samych informacji o testach nadajników awaryjnych opracowano i rozesłano w tym czasie do zainteresowanych służb aż 232, a liczba tych wszystkich działań ośrodka intensywnie wzrasta wraz z rozwijającym się dynamicznie sezonem lotniczym 2018. Niebagatelną kwestią są również podejmowane przez personel ośrodka działania związane z wyjaśnieniem sytuacji w przypadku niezamknięcia planu lotu przez pilotów. Zdecydowana większość z tych 38 zgłoszonych dotychczas do ARCC przez SRL przypadków wynika z zapominania o tym obowiązku przez załogi statków powietrznych. Powoduje to  konieczność odwrócenia uwagi personelu oraz znaczne zwiększenie obciążenia praca ze względu na ilość działań które muszą zostać wdrożone aby sytuacje takie zostały wyjaśnione.


W dniu 08.06.2018r. miała miejsce akcja ratownicza na drodze wobec osób poszkodowanych w wypadku masowym w rejonie miejscowości Tenczyn. Po raz pierwszy od wielu lat wziął niej udział śmigłowiec służby SAR z Lotniczego Zespołu Poszukiwawczo Ratowniczego w Krakowie. Śmigłowiec Mi 8 zabrał z miejsca wypadku i przewiózł do szpitala im. Rydygiera w Krakowie siedmioro lżej rannych dzieci oraz jedną osobę dorosłą. Akcja śmigłowca koordynowana była przez Cywilno Wojskowy Ośrodek Koordynacji Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego ARCC w Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej z Wojewódzkim Centrum Powiadamiania Ratunkowego z Krakowa oraz Lotniczym Pogotowiem Ratunkowym.

Pozostając w ciągłej gotowości do podjęcia działań koordynacyjnych i ratowniczych, kadra ośrodka wykonuje codzienne rutynowe czynności operacyjne, takie jak:

• 1)całodobowy nadzór nad stanem gotowości sił i środków służby ASAR w Polsce do podjęcia działań operacyjnych, łącznie z analizą warunków pogodowych, które mogą wpłynąć na działanie tych służb;
• 2)przyjmowanie, analiza oraz wyjaśnianie sytuacji związanych z informacjami o uruchomieniu nadajników awaryjnych oraz brakiem informacji w służbach ruchu lotniczego o bezpiecznym zakończeniu lotu (zamknięcie planu lotu);
• 3)przyjmowanie, opracowywanie oraz rozsyłanie informacji do zainteresowanych służb o planowanych testach nadajników awaryjnych;
• 4)opracowywanie oraz  dystrybuowanie raportów ARCC na temat podejmowanych w trakcie dyżuru działań operacyjnych zawierających jednocześnie elementy statystyczne wspomnianego wcześniej systemu satelitarnego CospasSarsat pozwalające w późniejszym terminie na wsparcie, rozwój oraz prawidłowe reagowanie systemu na pojawiające się nowe zagrożenia w przestrzeni powietrznej całego świata.

Wiele dodatkowych informacji na temat działania ośrodka ARCC w PAŻP można znaleźć w Publikacji AIP Polska w rozdziale GEN 3.6. oraz na stronach internetowych Urzędu Lotnictwa Cywilnego i PAŻP. Zapraszamy do kontaktu.

Norbert Piorun, Kierownik Cywilno-Wojskowego Ośrodka Koordynacji Poszukiwania Ratownictwa Lotniczego w PAŻP

Polska Agencja Żeglugi Powietrznej, Cywilno Wojskowy Ośrodek Koordynacji, Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego, 02-147 Warszawa, ul. Wieżowa 8, arcc@pansa.pl  tel; (+48) 22 574 51 90, faks: 51 99, kom: 885 745 190