"Architectura Militaris" PAN w Muzeum Lotnictwa Polskiego – ważny krok ku ochronie dziedzictwa lotniska Rakowice-Czyżyny

22 maja 2025 roku w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie odbyło się wyjątkowe wydarzenie naukowe i eksperckie: posiedzenie Sekcji „Architectura Militaris” Komisji Urbanistyki i Architektury Polskiej Akademii Nauk, połączone z seminarium terenowym zatytułowanym „Ochrona i rewaloryzacja zabytków i krajobrazu lotniczego na terenie historycznego lotniska Rakowice-Czyżyny w Krakowie – w 30-lecie rozszerzenia terenów Muzeum Lotnictwa Polskiego”.

Wydarzenie zgromadziło ekspertów z zakresu architektury, urbanistyki, konserwacji zabytków, krajobrazu kulturowego oraz studentów Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej. Celem spotkania było podsumowanie dotychczasowych działań konserwatorskich oraz omówienie kluczowych kwestii związanych z ochroną i zagospodarowaniem unikatowego dziedzictwa przestrzennego, jakie stanowi dawne lotnisko Rakowice-Czyżyny – kolebka polskiego lotnictwa wojskowego i siedziba Muzeum.

Wspólna wizja i działania

Spotkanie rozpoczęło się w sali konferencyjnej gmachu głównego Muzeum, gdzie Tomasz Krzaczyński – Zastępca Dyrektora ds. administracji i inwestycji przedstawił założenia inwestycyjne Muzeum, ze szczególnym uwzględnieniem nowej stałej ekspozycji „Z wiatrem i pod wiatr. Lotnictwo cywilne” w zrekonstruowanym Hangarze nr 5 oraz planów rewaloryzacji terenów dawnego lotniska. Następnie odbyło się terenowe seminarium kuratorskie, podczas którego zaprezentowano strukturę przestrzenną zespołu historycznego oraz aktualne problemy i potencjały planistyczne całego obszaru.

W sesji referatowej głos zabrali m.in.: Tomasz Krzaczyński z wystąpieniem- Problematyka konserwatorsko-przestrzenna Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, dr inż. arch. Krzysztof Wielgus (Politechnika Krakowska), który wskazał na unikalne i uniwersalne wartości dawnego lotniska jako krajobrazu kulturowego oraz dr inż. arch. Jan Janczykowski, który przedstawił pionierski charakter wpisu terenów lotniska do rejestru zabytków i jego wpływ na politykę ochrony tego obszaru.

Młodzi architekci z wizją

Ważnym elementem wydarzenia była również wystawa prac studentów Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, wykonanych w ramach zajęć z przedmiotu „Rewaloryzacja terenów poprzemysłowych”. Młodzi architekci przedstawili swoje koncepcje zagospodarowania przestrzeni dawnego lotniska Rakowice-Czyżyny – z poszanowaniem jego niepodważalnych wartości historycznych i przestrzennych. Prace ukazywały potencjał tej przestrzeni jako miejsca pamięci, edukacji, kultury i rekreacji.

Przyjęcie trzech kluczowych wniosków

Kulminacyjnym punktem posiedzenia było jednogłośne przyjęcie przez członków Sekcji „Architectura Militaris” Komisji Urbanistyki i Architektury Polskiej Akademii Nauk trzech wniosków, które wpisują się w misję Muzeum dotyczącą ochrony i popularyzacji dziedzictwa lotniczego:

1. Wniosek o zmianę zapisów w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, umożliwiających dalszy rozwój infrastruktury muzealnej przy poszanowaniu wartości kulturowych i historycznych. Umożliwi to m.in. odbudowę hangarów 2. Pułku Lotniczego i ich przystosowanie do funkcji wystawienniczych.
2. Wniosek o objęcie „Zabudowy i krajobrazu kulturowego zabytkowego Lotniska Rakowice-Czyżyny” statusem Pomnika Historii Rzeczpospolitej Polskiej. To prestiżowe wyróżnienie byłoby ukoronowaniem ponad 100-letniej historii tego miejsca, jego znaczenia dla rozwoju polskiego i europejskiego lotnictwa oraz roli, jaką odgrywa dziś w edukacji i kulturze.
3. Wniosek o odbudowę Pomnika Poległych Lotników 2. Pułku Lotniczego z 1931 roku, zniszczonego przez okupanta niemieckiego w 1939 roku. Inicjatywa ta ma przywrócić pamięć o lotnikach, którzy oddali życie w służbie Ojczyźnie, oraz uzupełnić plan rewaloryzacji historycznego założenia przestrzennego.

Muzeum jako przestrzeń współpracy nauki i kultury

Wydarzenie potwierdziło, jak ważna dla Muzeum Lotnictwa Polskiego jest współpraca z instytucjami naukowymi, środowiskiem akademickim, służbami konserwatorskimi oraz przedstawicielami kultury i edukacji. To właśnie wspólne działania i zintegrowane podejście pozwalają realnie chronić i rozwijać unikalne dziedzictwo, jakie znajduje się na terenie dawnego lotniska Rakowice-Czyżyny.

Muzeum Lotnictwa Polskiego dziękuje wszystkim uczestnikom i prelegentom za zaangażowanie oraz za poparcie tych działań. Seminarium i posiedzenie Sekcji to kolejny krok ku nadaniu zespołowi dawnego lotniska Rakowice-Czyżyny należnego mu statusu Pomnika Historii Rzeczpospolitej Polskiej – statusu, który odzwierciedli jego wartość, znaczenie i rolę w polskim dziedzictwie kulturowym.