88 lat temu kpt. Skarżyński przeleciał nad Atlantykiem

Bez łodzi ratunkowej, spadochronu i radia, za to w odświętnej marynarce – w 1933 roku kapitan Stanisław Skarżyński jako pierwszy Polak przeleciał nad Atlantykiem. W polskim samolocie RWD-5bis pokonał 3852 kilometry z Saint Louis w Afryce Zachodniej do Maceió w Brazylii. Ważący niespełna 450 kilogramów RWD-5bis jest najmniejszym samolotem, jaki do tej pory pokonał Atlantyk.

Wieczorem 7 maja 1933 roku na lotnisku Saint Louis w Senegalu kpt. Stanisław Skarżyński zatankował 700 litrów benzyny do niewielkiego polskiego samolotu sportowego RWD-5bis. Spakował mapy, dokumenty, przybory toaletowe oraz bieliznę. O jedenastej wieczorem wystartował, a jego celem była Brazylia. „Atlantyk! Któż z nas – lotników nie marzył o jego zdobyciu? Marzyłem i ja” – pisał kapitan w swojej książce „Na RWD-5 przez Atlantyk”. Jako pierwsi nad oceanem przelecieli 15 czerwca 1919 roku Brytyjczycy – John Alcock i Arthur Whitten Brown.

Pilot z przypadku

W Polsce próbę pokonania Atlantyku z Europy do Stanów Zjednoczonych podjęli w 1928 roku majorowie Ludwik Idzikowski i Kazimierz Kubala. Po kilkunastu godzinach uszkodzenie silnika zmusiło ich do awaryjnego wodowania. Niespełna rok później lotnicy ponowili próbę. Samolot znów uległ awarii i podczas lądowania na wysepce na Azorach zginął major Idzikowski.

Po tych wydarzeniach władze wojskowe zakazały podejmowania dalszych lotów transatlantyckich. Jednak w 1933 roku zgodę na taką próbę uzyskał od Departamentu Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych 34-letni kapitan Skarżyński. Jak opowiadał dr inż. Andrzej Glass, historyk lotnictwa, podczas seminarium zorganizowanego w 80. rocznicę lotu, Skarżyński został pilotem właściwie przez przypadek. – Gdy jako żołnierz walczył pod Radzyminem w wojnie polsko-bolszewickiej został ciężko ranny w kolano. Ponieważ nie mógł służyć dalej w piechocie, przeniósł się do lotnictwa – mówił historyk.

Oficer skończył Szkołę Pilotów w Bydgoszczy i dostał przydział do 1 Pułku Lotniczego w Warszawie, a następnie do Departamentu Aeronautyki MSWojsk. W 1931 roku zyskał lotniczą sławę dzięki rajdowi dookoła Afryki samolotem PZL-Ł2. Razem z obserwatorem por. Andrzejem Markiewiczem pokonali 25 770 kilometrów.

Z Afryki do Brazylii

Do rekordowego lotu nad Atlantykiem polscy inżynierowie przygotowali dla Skarżyńskiego specjalną wersję RWD-5bis. Na miejscu pasażera i na skrzydłach zamontowano dodatkowe zbiorniki paliwa, w sumie na 752 litry. Dzięki temu zasięg samolotu zwiększył się do około 5000 kilometrów, czyli maszyna mogła lecieć bez tankowania 28–29 godzin.

W celu zmniejszenia wagi samolotu Skarżyński zrezygnował z radia i sekstansu, pozostawiając – jako jedyne urządzenie nawigacyjne – busolę. Nie zabrał też pneumatycznej łodzi ratunkowej ani kapoka na wypadek przymusowego wodowania. – Dzięki tym oszczędnościom RWD-5bis ważył zaledwie 446 kilogramów – mówił dr Glass. Podczas seminarium Maciej Skarżyński, syn pilota mieszkający w Wielkiej Brytanii, opowiadał, że przygotowania utrzymywano w tajemnicy. – Ojciec był skromnym człowiekiem i o zamiarze rekordowego lotu wiedzieli tylko wojskowi zwierzchnicy – podkreślał.

Samolot RWD-5 BIS, nr rej. SP-AJU, na którym kapitan Stanisław Skarżyński dokonał przelotu przez Atlantyk. (fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe)

Z Warszawy kapitan wystartował 17 kwietnia i przez Paryż dotarł do Saint Louis, który uznał za najkorzystniejszy punkt do startu. Pierwszą część drogi nad oceanem leciał we mgle. Z sennością walczył na dwa sposoby: przepompowywał paliwo ze zbiornika kadłubowego do skrzydłowych albo coś podjadał. Pokonał nad oceanem strefę deszczów oraz silnych wiatrów i znalazł się nad lądem około 15 kilometrów od zamierzonego celu.

8 maja, po ponad 20 godzinach lotu, wylądował na małym lotnisku w Maceió w północno-wschodniej Brazylii. W ten sposób jako pierwszy Polak przemierzył samolotem Atlantyk. Przelatując 3852 kilometry, ustanowił też międzynarodowy rekord długości przelotu maszyną sportową o wadze do 450 kilogramów. – Do dziś jego samolot pozostaje najmniejszym, jaki przeleciał nad Atlantykiem – podkreślał dr Glass.

Polski triumf

W Polsce na wieść o rekordowym locie wybuchł prawdziwy entuzjazm. „Samotny orzeł zmierzył miarą Atlantyku nasze marzenie i własne męstwo”, „Brawurowy przelot", „Triumf polskich skrzydeł!” – donosiły gazety. Podkreślano też, że Skarżyński do tego wyczynu nie włożył nawet kombinezonu pilota. „Był w ubraniu marynarkowem szarego koloru, zabrał ze sobą kapelusz i jasny płaszcz” – pisali dziennikarze.

2 sierpnia, po spotkaniach z Polonią w Brazylii, kapitan wrócił do Warszawy owacyjnie witany na lotnisku mokotowskim. Gdy dziennikarze pytali go, który odcinek wyprawy był najtrudniejszy odpowiedział: – Warszawa–Okęcie z powodu niemiłosiernych kocich łbów na drodze. Poza tym cała droga była zupełnie łatwa.

Za swoje osiągnięcia kapitan Stanisław Skarżyński został awansowany do stopnia majora, a w 1936 roku otrzymał od Międzynarodowej Federacji Lotniczej – jako pierwszy i dotąd jedyny Polak – Medal Blériota przyznawany za największe osiągnięcia lotnicze. W 1933 roku objął dowództwo dywizjonu w 1 Pułku Lotniczym, potem został zastępcą dowódcy 4 Pułku Lotniczego w Toruniu. Wybuch wojny zastał podpułkownika Skarżyńskiego w Rumunii, gdzie jako zastępca attaché lotniczego organizował przerzuty lotników do Francji. Potem sam przedostał się do Wielkiej Brytanii i na własną prośbę został skierowany do lotów bojowych w 305 Dywizjonie Bombowym. Zginął 26 czerwca 1942 roku, gdy wracał z wielkiego nalotu na Bremę. Pilotowany przez niego bombowiec Vickers Wellington trafiony w silnik przymusowo wodował na Morzu Północnym. W czasie ewakuacji Skarżyński utonął zmyty przez falę. Po odnalezieniu ciała pochowano go na holenderskiej wyspie Terschelling w kwaterze wojennej Wspólnoty Brytyjskiej.

Pośmiertnie pilot został awansowany do stopnia pułkownika, a w 2009 roku jego imię przyjęła 8 Baza Lotnictwa Transportowego w Krakowie-Balicach. – Pułkownik Skarżyński to jedna z najwybitniejszych postaci polskiego lotnictwa, która do dziś inspiruje pilotów – mówi kpt. Maciej Nojek, oficer prasowy jednostki. Dodaje, że podejmując się rekordowego lotu Skarżyński pokonywał własne ograniczenia, wykazał się też doskonałymi umiejętnościami pilotażu i nawigacji. – Jest dla nas wzorem do naśladowania – podkreśla oficer.

Na zdjęciu głównym: Stanisław Skarżyński (w środku) w towarzystwie inżyniera Stanisława Rogalskiego (na prawo od kpt. Skarżyńskiego) oraz Jerzego Wędrychowskiego (na lewo od kpt. Skarżyńskiego) przed samolotem RWD-5 bis o numerze rejestracyjnym SP-AJU.

Anna Dąbrowska