Lokalna pamięć o lotnikach PSP w Wielkiej Brytanii

Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie dołączyło do nowego projektu, realizowanego przez pana Piotra Hodyrę – pasjonata lotnictwa, współpracownika Tadeusza Krzystka i kontynuatora jego dzieła znanego jako Lista Krzystka – zawierającego podstawowe informacje o ponad 17 000 lotnikach, którzy w czasie II wojny światowej służyli w polskim lotnictwie w Wielkiej Brytanii.

Projekt pn. „Lokalna pamięć o lotnikach Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii” ma na celu popularyzację historii polskiego lotnictwa, wspieranie edukacji historycznej i regionalnej, a także upamiętnienie lotników, którzy w czasie II wojny światowej służyli w Polskich Siłach Powietrznych. Partnerem projektu jest także Fundacja Historyczna Lotnictwa Polskiego.

Podpisane 27 sierpnia 2020 r. porozumienie o współpracy ma na celu wzmocnienie dotychczasowych działań związanych z przygotowywaniem danych lotników i dotarciem autorów projektu do szerszej publiczności.

Baza danych ma służyć jako przyczynek do publikacji, wystaw lub innych form prezentacji i upamiętnień polskich lotników realizowanych przez partnerów projektu we współpracy z  samorządem lokalnym, instytucjami kultury i oświaty lub stowarzyszeniami regionalnymi.

Specjalnie z okazji Święta Lotnictwa Polskiego aktywowana została podstrona dotycząca tego projektu, zawierająca szczegółowe dane o polskich lotnikach z podziałem na miejscowości, w których się urodzili. Baza jest publikowana na stronie www.listakrzystka.pl

8 lat temu, 26 sierpnia 2012 roku, podczas VI Światowego Zjazdu Lotników Polskich, na terenie Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie, miała miejsce promocja trzeciego i ostatniego wydania pracy Anny i Tadeusza Krzystków „Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii 1940-1947” (Wydawnictwo Stratus). Więcej informacji: www.listakrzystka.pl

(fot. Malwina Markiewicz)

Lista Krzystka

W 1998 r. na zebraniu Komisji Historycznej Stowarzyszenia Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii, które odbywało się pod przewodnictwem gen. pil. Tadeusza Andersza, na propozycję płk. pil. Stanisława Wandzilaka  postanowiono przygotować pełny wykaz personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii. Płk Wandzilak uzyskał wcześniej zapewnienie brytyjskiego Ministry of Defence Record Office (RAF) w Hayes na udostępnienie Stowarzyszeniu czterech ksiąg spisu imiennego polskiego personelu wszystkich stopni zapisanych w kolejności numerów ewidencyjnych RAF. W wyniku dalszej dyskusji propozycję płk. Wandzilaka przyjęto, a na osobę, która miała się podjąć przepisania na komputerze ponad 17.000 nazwisk wybrano Annę Krzystek. Udostępnione przez Brytyjczyków księgi były sporządzone odręcznie, różnym charakterem pisma, często trudnym do odczytania.

Praca Anny Krzystek trwała prawie cztery lata. Dopiero w 2002 r., po wielu próbach uporządkowania alfabetycznego i skreślenia powtarzających się nazwisk z tymi samymi datami urodzenia, zapisanymi jednak pod różnymi numerami ewidencyjnymi, można było ustalić możliwie dokładną liczbę polskich lotników służących podczas wojny w Wielkiej Brytanii. Liczba ta została zmniejszona z początkowych 17.600 do 16.868. Dzięki pomocy dyrektor polskiej sekcji MoD w Hayes, pani J. Hawran i zaangażowaniu podległego jej polskiego personelu Anna mogła wprowadzić do maszynopisu brakujące dane: stopień polski i angielski oraz specjalność poszczególnych lotników. Końcową pracę, za wiedzą Komisji Historycznej Stowarzyszenia, Tadeusz Krzystek wydrukował w formie wykazu imiennego personelu Polskich Sił Powietrznych. W 2003 r. kilka egzemplarzy przywiózł ze sobą do Warszawy na Światowy Zjazd Lotników Polskich, gdzie wykaz wzbudził wielkie zainteresowanie wśród uczestników Zjazdu. Wobec tego postanowił rozszerzyć dotychczasową jego wersję poprzez dodanie przy każdym nazwisku informacji o miejscu lub kraju osiedlenia się danego lotnika po 1947 r. oraz informacji o dacie zgonu i miejscu pochówku, jeżeli te były znane. Przy uzupełnianiu wykazu pomocną była kartoteka lotników polskich zachowana w biurze Stowarzyszenia w Londynie oraz wgląd do innych, już wcześniej publikowanych źródeł.

Będąc już na emeryturze, w zacisznym Penrhos w Północnej Walii, Tadeusz Krzystek z pasją poświęcił cały swój wolny czas na uzupełnienie Listy, nieraz do późnych godzin nocnych szperając w książkach. Tam, żyjąc w spokoju,zakończył swą pracę p.t. „Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940-1947. Łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF)”.

Słynna Lista Krzystka doczekała się w 2014 roku wersji elektronicznej. Po śmierci Tadeusza Krzystka, żona Anna opiekę nad jej publikacją i uzupełnianiem powierzyła panu Piotrowi Hodyrze. Przy okazji kolejnych wizyt w archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie Pan Piotr zbierał informacje, które umożliwiły dalsze uzupełnianie Listy Krzystka m.in. o miejsca urodzenia lotników. Publikacja Listy rozpoczęła także wzmożony kontakt ze strony rodzin lotników z prośbami o pomoc w ustaleniu wojennych losów ich bliskich, ale też z informacjami o nich.  Lista jest również efektem pracy wielu osób od lat pasjonujących się historią lotnictwa m.in. Roberta Gretzyngiera, Wojtka Matusiaka, Wojciecha Zmyślonego, Józefa Zielińskiego.

Swoją pomoc w uzupełnianiu bazy wnieśli także pasjonaci koordynujący projekt Niebieska Eskadra – m.in. Grzegorz Sojda i Wiesław Grudniak.

Po sześciu latach pracy, kontynuatorom dzieła Tadeusza Krzystka, udało się ustalić miejsca urodzenia dla ponad 86%  lotników z Listy Krzystka, co pozwoliło na przygotowanie zestawień zawierających podstawowe dane lotników z podziałem na powiaty, w których się urodzili (w obecnych granicach administracyjnych III RP).