Z serii "Spotkania przy samolocie": SAAB J 35 Draken

W dniu 27 marca 2022 r. (niedziela), o godzinie 12.00 Muzeum Lotnictwa Polskiego zaprasza na kolejne spotkanie prowadzone przez Jana Hoffmanna.

Zaproszenie na opowieść o historii lotnictwa kierowane jest zarówno do młodzieży, jak i dorosłych.

Prowadzone będą rozmowy o szwedzkim naddźwiękowym samolocie bojowym SAAB J 35 Draken, opracowanym na początku lat 50-tych, potem intensywnie udoskonalanym. Zapisał się w historii lotnictwa dzięki oryginalnej konstrukcji „podwójnej delty”. Jego niezwykły układ aerodynamiczny do dziś przyciąga uwagę specjalistów lotniczych, widzów na pokazach lotniczych i w muzeach. "Draken" znalazł też swoje miejsce w zbiorach Muzeum w Krakowie. Uczestnicy spotkania poznają też historię powstania i rozwoju oraz konstrukcję tego ciekawego samolotu bojowego.

Dodatkowo też podczas spotkania Jan Hoffmann wspomni niedawno zmarłego pilota doświadczalnego Ryszarda Witkowskiego, który latał też na kilku śmigłowcach ze zbiorów Muzeum.  

Saab J 35 Draken lub Saab 35 – szwedzki samolot myśliwski produkowany przez wytwórnię Saab w latach 1955–1974. Myśliwiec Draken powstał jako następca samolotu Saab Tunnan i myśliwskiej wersji Saab Lansen. J 35 był pierwszym europejskim naddźwiękowym samolotem myśliwskim.

Zespół konstruktorów zakładów SAAB, kierowany przez niezwykle utalentowanego inżyniera Erika Bratta, przystąpił pod koniec 1947 roku do pierwszych prac studialnych nad myśliwcem ponaddźwiękowym. Utrudnieniem dla Szwedów był brak dostępu do niemieckich badań, z których czerpali zwycięzcy II wojny światowej. Rozważano różne koncepcje aerodynamiczne nowego samolotu. Przeszkodą w doświadczeniach był brak na terenie Szwecji odpowiedniego zaplecza badawczego, m.in. nie było odpowiedniego tunelu aerodynamicznego.

W 1949 roku wspólnie z dowództwem Flygvapnet (Szwedzkie Lotnictwo Wojskowe) ustalono warunki taktyczno-techniczne nowego myśliwca. Jego celem miały być nieprzyjacielskie naddźwiękowe samoloty myśliwskie i bombowe. Sukces w walce zapewnić miały dobre osiągi, właściwości manewrowe oraz skuteczne uzbrojenie strzeleckie i rakietowe (w tym rakietowe pociski kierowane). Dla ułatwienia walki rakietami kierowanymi oraz zapewnienia działania w nocy i niezależnie od warunków atmosferycznych, przewidywano zainstalowanie celownika radiolokacyjnego.

Pierwszy prototyp wykonał lot pod koniec października 1955 roku. Pod koniec stycznia 1956 roku osiągnął prędkość dźwięku w locie poziomym bez włączania dopalacza, w następnych lotach przekraczał ją w locie wznoszącym. Kolejne dwa prototypy oblatano na początku 1956 roku. Samoloty czekały kolejne trudne próby przeprowadzane przez lotnictwo wojskowe. Cały program badań w locie przeszedł bez żadnych poważniejszych kłopotów, było to efektem wcześniej przeprowadzonych doświadczeń. J-35 okazał się wielkim sukcesem technicznym.

Po zakończeniu prób wojskowych rozpoczęto produkcję serii informacyjnej, a samolot nazwano J 35A. W lutym 1958 roku oblatano pierwszy seryjny J 35A. Seryjne J 35A początkowo nie miały pełnej wartości operacyjnej na skutek ubogiego wyposażenia radiotechnicznego. Kolejna wersja, Sk 35C, oblatana w grudniu 1959 roku, była przeznaczona do szkolenia i treningu pilotów. Pod koniec listopada 1959 roku rozpoczęto produkcję myśliwskiego J 35B będącego pierwszym pełnowartościowym samolotem bojowym. Można go było włączyć w system zautomatyzowanej obrony powietrznej Szwecji STRIL 60. W końcu grudnia 1960 roku do produkcji weszła kolejna wersja myśliwca J 35D, oparta na wariancie J 35B ze znacznymi udoskonaleniami. W czerwcu 1963 roku został oblatany rozpoznawczy S 35E.

Na początku lat 60. rozpoczęto prace nad nowym myśliwcem nazwanym J 35F, bazującym na produkowanym w tym czasie samolocie J 35D. J 35F wyróżniał się poprawionym wyposażeniem kabiny pilota, zamykanej nową osłoną, taką samą jak w rozpoznawczym S 35E. Silnik otrzymał udoskonalony dopalacz. Samolot wyposażono w nowy system kierowania ogniem. Oparto go na celowniku radiolokacyjnym nowej konstrukcji, o powiększonym zasięgu poszukiwania i śledzenia celu oraz ciepłonamierniku (urządzeniu umożliwiającym określenie położenia celu w przestrzeni na podstawie emitowanego śladu cieplnego). Zwiększono ilość podwieszeń do 8 (2 pod kadłubem i 6 pod skrzydłami). Uzbrojenie strzeleckie ograniczono do jednego działka pozostawionego w prawym skrzydle.

W skład uzbrojenia weszły dwie nowe rakiety kierowane powietrze-powietrze "Falcon" skonstruowane w amerykańskiej firmie Hughes, których licencyjną produkcję uruchomiono w zakładach SAAB. Pierwsza z nich RB28 (szwedzkie oznaczenie amerykańskiej AIM-4C) była naprowadzana na podczerwień, druga RB27 (amerykańska AIM-26B) kierowana była radiolokacyjnym półaktywnym systemem naprowadzania (rakieta naprowadzała się na źródło odbicia fali radiowej wyemitowanej przez celownik radiolokacyjny atakującego samolotu). Oprócz nich w dalszym ciągu używano rakiet kierowanych "Sidewinder". Można też było zabrać bomby (dwie pod kadłubem po 500 kg każda i sześć pod skrzydłami po 100 kg każda), wyrzutnie rakiet niekierowanych oraz dodatkowe zbiorniki (2 pod kadłubem). Myśliwiec produkowany był w ilości 230 egzemplarzy w dwóch podwersjach F-1 i F-2 (F-1 nie posiadał ciepłonamiernika). J 35F wszedł na wyposażenie w 1965 roku. Jego produkcję zakończono w 1977 roku.

Zakładano również możliwość atakowania celów naziemnych. Myśliwiec miał mieć prędkość naddźwiękową i osiągać dużą prędkość wznoszenia. Zasięg miał pokrywać całe terytorium Szwecji. Przewidywano też korzystanie z lotnisk polowych, których funkcję miały pełnić proste odcinki dróg komunikacyjnych, w tym celu myśliwiec miał mieć zapewnioną krótką drogę startu i lądowania. Jego małe wymiary i kształt miały zapewnić łatwy transport drogowy i możliwość ukrycia w schronach, z których już korzystały szwedzkie myśliwce starszych typów. Obsługa miała być prosta, pozwalająca na łatwy przegląd techniczny i szybkie odtworzenie możliwości bojowych. Przed konstruktorami pojawił się poważny problem związany z koniecznością spełnienia tych sprzecznych ze sobą warunków. W tamtych czasach szybkość samolotu uzyskiwano kosztem jego właściwości manewrowych, zasięgu oraz powiększenia długości startu i lądowania. Warunki postawione przez szwedzkich wojskowych zmuszały do wyboru takiej konfiguracji aerodynamicznej, która by te sprzeczności pogodziła.

Początkowo Erik Bratt ze swoim nielicznym zespołem przyjął konfigurację "czystej" delty. W końcu 1951 roku, po wielu analizach, przyjęto nie mający dotąd odpowiedników, układ podwójnej delty. Takie rozwiązanie dawało dużą powierzchnię nośną przy małym oporze czołowym. Pozwalało też uzyskać lepsze właściwości przy lotach naddźwiękowych. Zastosowanie płynnego przejścia kadłuba w skrzydło o jednakowym profilu i dużej powierzchni nośnej, pozwoliło umieścić w nim zbiorniki paliwa o dużej pojemności. W skrzydłach znalazło się też wystarczająco dużo miejsca na podwozie główne, silne uzbrojenie strzeleckie oraz umieszczenie chwytów powietrza u ich nasady.

Aby sprawdzić prawidłowość rozwiązań aerodynamicznych i zaoszczędzić pieniądze, konstruktorzy zastosowali niekonwencjonalne metody badawcze. Były to na początku budowane z kartonu modele latające, potem badano modele latające na uwięzi napędzane silnikiem pulsacyjnym. Wreszcie, po akceptacji przez lotnictwo wojskowe proponowanego rozwiązania aerodynamicznego, w 1950 roku rozpoczęto budowę małego samolotu doświadczalnego z napędem turboodrzutowym, będącego pomniejszonym docelowym myśliwcem. Wykonano przy jego pomocy dużo lotów (pierwszy lot pod koniec stycznia 1952 roku) pozwalających sprawdzić przyjęte rozwiązanie skrzydła, sterowność i stateczność. Ustalono też niezwykle ważną rzecz, jaką był kształt i miejsce chwytów powietrza do silnika, zapewniając tym samym najlepszą pracę napędu w różnych fazach lotu. Te badania pozwoliły na rezygnację z systemu regulacji chwytów powietrza i tym samym uprościły wyposażenie samolotu.

Wreszcie, w maju 1952 roku pokazano makietę myśliwca, któremu nadano nazwę J 35 "Draken". Do jego napędu przewidywano zastosować angielski silnik turboodrzutowy Rolls Royce Avon 200. Miały go produkować, w oparciu o licencję, zakłady Volvo Flygmotor pod nazwą RM6. W sierpniu 1953 roku zakłady SAAB otrzymały zamówienie na wykonanie 4 prototypów: 3 do prób w locie i 1 do prób statycznych.

Wyprodukowano w sumie 615 samolotów J 35 "Draken" wszystkich wersji.

Pod koniec lat 70. podjęto decyzję o modernizacji J 35F. Wykonano ją dopiero w latach 1987-91 poddając remontom 66 (64 wg innych źródeł) samolotów, zmieniono im nazwę na J 35J. Zmodernizowano wyposażenie radiotechniczne i dostosowano je do użytkowania rakiety kierowanej powietrze-powietrze "Sidewinder" w wersji AIM-9L. Zwiększyło to znacznie możliwości samolotu w walce manewrowej. "Draken" był pierwszym szwedzkim ponaddźwiękowym myśliwcem, zapisał się też na stałe w historii lotnictwa światowego jako konstrukcja torująca drogę do nowych rozwiązań technicznych i aerodynamicznych.

Dane techniczne:
Rozpiętość – 9,4 m
Długość – 15,35 m
Masa startowa – 15000 kg
Maksymalna prędkość – 2125 km/h
Pułap – 20000 m
Zasięg (przebazowanie) – 2840 km
Silnik – RM6C o ciągu 7750kG