Prace konserwatorskie przy samolocie myśliwskim MIG-19PM w Muzeum Lotnictwa Polskiego

Pomimo epidemii Covid-19 Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie realizuje szereg programów restauratorskich w ramach dofinansowania Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jednym z nich jest dwuletni program naprawy historycznego samolotu myśliwskiego MIG-19PM.

W ramach zadania prowadzone są kompleksowe prace konserwatorskie i restauratorskie niezbędne do zachowania i odnowienia zabytkowej substancji unikatowego, bo jednego z symboli konfrontacji czasu „Zimnej Wojny" i jednego z trzech zachowanych w Polsce samolotów myśliwskich MIG-19 PM, używanych w polskim lotnictwie myśliwskim po II wojnie światowej. Ogólny stan zachowania eksponatu był zły i wymagał natychmiastowej oraz kompleksowej interwencji konserwatorskiej z powodu uszkodzeń strukturalnych i powierzchniowych. Konieczne jest również uzupełnienie substancji ogólnej eksponatu.

Głównym celemprogramu są ratunkowe działania restauratorskie i prace konserwatorskie niezbędne dla odtworzenia historycznego wyglądu jednego z trzech zachowanych w Polsce samolotów myśliwskich MIG-19 PM. Podstawowym założeniem ujętym w zaleceniach konserwatorskich jest ochrona zabytkowej substancji, a nie próba kreacji zabytku epoki „Zimnej Wojny".

Podniesiony zespół stacji radarowej (fot. Feniks-Reco)

Samolot myśliwski typu MIG-19PM został wytypowany przez Dyrektora Muzeum – inż. Krzysztofa Radwana w porozumieniu oraz aprobatą Głównego Inwentaryzatora Zbiorów – dr. Krzysztofa Mroczkowskiego oraz kierownika Działu Konserwacji Muzealiów – mgr. Piotra Łopalewskiego, do poddania procesowi pełnej restauracji i konserwacji z następujących powodów:

MIG-19PM znajduje się w zbiorach Muzeum Lotnictwa Polskiego w oryginalnym stanie zachowania. Stan tego muzealium ze względu na wiek i wymuszone sytuacją warunki przechowywania (ekspozycja plenerowa) uległ silnym uszkodzeniom. Znajduje się on w grupie muzealiów z ekspozycji plenerowej, które z uwagi na sposób przechowywania – w wielu wypadkach kilkudziesięcioletni pobyt na otwartym powietrzu – zostały zarejestrowane jako poddawane negatywnym wpływom czynników atmosferycznych rzutujących na stan zachowania całej kolekcji.

Odblokowany mechanizm wysuwania klap (fot. Feniks-Reco)

Poza ogólnym złym stanem zachowania eksponatu za podjęciem prac restauratorskich oraz konserwatorskich przemawia jego unikatowość oraz wartość historyczna. MIG-19PM jest jednym z najrzadziej występujących samolotów tego typu w placówkach muzealnych na całym świecie oraz jedną z trzech zachowanych w Polsce. Jest również jedyną maszyną tego typu w kraju, która jest udostępniona z bliska osobom zainteresowanym. Pozostałe dwa samoloty znajdują się w 31 Bazie Lotnictwa Taktycznego w Poznaniu oraz jako pomnik przed bazą amerykańską w okolicy Słupska.

Szeroko rozumiana wartość muzealna tego obiektu plasuje się wysoko z racji jego proweniencji historycznej. W okresie tzw. „Zimnej Wojny", czyli blisko 40-letniego sporu między supermocarstwami – Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim – które wyznaczyły mapę polityczną świata przez większość drugiej połowy XX wieku samoloty tego typu były jednymi z najważniejszych konstrukcji tzw. Bloku Wschodniego. Z tego też powodu i mając na względzie fakt, iż bardziej niż jakikolwiek poprzedni konflikt, „Zimna Wojna" była owiana tajemnicą, oszustwem i skutkami wyścigu zbrojeń. W tym też okresie dzieła techniki były regularnie porzucane, ponieważ technologia, na której polegały, szybko stała się zbędna. W rezultacie dziedzictwo wczesnego okresu „Zimnej Wojny" w niektórych przypadkach jest tak słabo rozumiane i w minimalny sposób zachowane w muzeach. Przedmiotowy samolot typu MIG-19PM stanowi wyjątek. Jego restauracja nie jest zatem próbą zachowania postsowieckiego dziedzictwa, ale koniecznym narzędziem wskazania rozdziału pomiędzy komunistyczną dyktaturą a działaniami na rzecz Wolnego Świata.

  
Wymontowane podwozie i silowniki (fot. Feniks-Reco)

Rys historyczny maszyn typu MIG-19

W szczytowym etapie Zimnej Wojny (w sierpniu 1951 roku) na Kremlu zapadła decyzja rozpoczęcia prac nad dwoma nowymi, dwusilnikowymi samolotami myśliwskimi z powiększonym zasięgiem lotu. Nie wdając się w szczegóły techniczne należy zaznaczyć, że MiGi-19 były pierwszymi naddźwiękowymi myśliwcami odrzutowym produkcji seryjnej w Związku Radzieckim. Początkowo pomyślany jako myśliwiec dzienny z ograniczonymi możliwościami w każdych warunkach pogodowych, MiG-19 przekształcił się w potężny samolot. Trudny w realizacji projekt i skomplikowana produkcja MiGów-19 przysporzyły wiele problemów związanych z użytkowaniem i bezpieczeństwem. To z kolei spowodowało, że MiGi-19 szybko zastąpiono późniejszymi konstrukcjami takimi jak MiG-21. Pomimo swoich niedociągnięć, MiG-19 i jego pochodne uczestniczyły w szeregu konfliktów ery „Zimnej Wojny". Samoloty tego typu były wykorzystywane do prób zestrzelenia amerykańskich samolotów szpiegowskich U-2, latających nad terytorium ZSRR. Piloci MiGów- 19 mogli zobaczyć U-2, ale prowadzili tylko obserwację. Opisując wyższemu oficerowi „krzyżowy" kształt U-2, sowiecki pilot został zganiony przez oficera, twierdząc, że Amerykanie nie mają niczego, co mogłoby latać tak wysoko. Jeden Mig-19 zaginął podczas słynnej akcji zestrzelenia pilota maszyny typu U-2 Francisa Gary'ego Powersa w dniu 1 maja 1960 r. Później MiGi-19 lotnictwa radzieckiego i węgierskiego zmobilizowano także do wspierania inwazji wojsk sowieckich podczas „Praskiej Wiosny" w Czechosłowacji w 1968 r. Maszyny tego typu latały bojowo w wojnie w Wietnamie, konfliktach arabsko-izraelskich, wojnie o Ogaden (między Somalią i Etiopią), wojnie irańsko-irackiej z lat osiemdziesiątych, wojnach indyjsko-pakistańskich z lat siedemdziesiątych.

Wymontowana osłona kabiny (fot. Feniks-Reco)

W Polsce na uzbrojeniu lotnictwa znalazły się samoloty MiG-19 w wersjach P i PM. Myśliwce te zostały dostarczone w 1958 i 1959 roku i były używane do 1974 roku. W sumie zakupiono dla naszego lotnictwa jedynie 33 samoloty obu typów. MiG-19PM i -19P zapisały się w historii polskiego lotnictwa jako pierwsze myśliwce o prędkości ponaddźwiękowej.

Muzeum konsekwentnie i sukcesywnie konserwuje i zabezpiecza posiadane eksponaty. Działania te mają charakter ciągły. Skromne środki finansowe placówki pozwalają jedynie na bieżącą konserwację zabezpieczającą, a w przypadku przeprowadzania kompleksowych restauracji eksponatów muzeum stara się pozyskiwać na ten cel środki zewnętrzne. W związku z ponadregionalną wartością zabytku projekt konserwacji nabiera szerszego znaczenia. Obok innych maszyn z tej grupy MiG-19 wpisuje się bowiem szczególnie w zasób dziedzictwa kulturowego epoki „Zimnej Wojny" składającysię na wielokulturowy krajobraz nie tylko Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie ale i stanowiący reprezentatywny przykład działań o charakterze ponad regionalnym.

Nowe przednie kolo z hamulcami - oryginał nie nadawał się do żadnej renowacji (fot. Feniks-Reco)

Głównym celem prac konserwatorskich niniejszego projektu jest:
• Rozpoczęcie kompleksowych badań fizyko-chemicznych, następnie na podstawie ich rezultatów oraz potrzeb wynikających ze stanu zachowania, przeprowadzanie konserwacji i restauracji samolotu MiG-19PM.
• Renowacja elementów kabiny MIG-19 PM
• Odnowienie powłok płatowca
• Naniesienie nowych malatur w oparciu o opracowaną dokumentację
• Wykonanie digitalizacji odrestaurowanego muzealium i opracowanie sparametryzowanej dokumentacji aktualnego stanu zachowania.

Przy pracach Muzeum wspierają doświadczeni konserwatorzy ze spółki Feniks-Reco.

Po przeprowadzeniu prac konserwatorskich samolot powróci na ekspozycję plenerową, gdzie będzie dostępny dla osób zwiedzających Muzeum.