Gustaw A. Mokrzycki – wizjoner

Z okazji obchodzonego w tym roku Jubileuszu 90-lecia Instytut Lotnictwa przygotował cykl opracowań o historii badań samolotów i balonów, silników, osprzętu i wyposażenia, uzbrojenia lotniczego, materiałów lotniczych, paliw i smarów. Poniżej zamieszczamy kolejny fragment historii.

Gustaw A. Mokrzycki – wizjoner

Przy końcu 1929 roku kierownictwo Instytutu Badań Technicznych Lotnictwa objął prof. Gustaw Andrzej Mokrzycki. Wprawdzie kierował Instytutem krótko, około dwóch lat, ale w ciągu tego okresu znacznie podniósł się poziom kierowanej przez niego placówki naukowo-badawczej.

Gustaw Andrzej Mokrzycki (1894-1992) był specjalistą budowy samolotów i organizacji produkcji lotniczej. W 1911 roku rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej. Podczas I wojny światowej był ppor. obserwatorem w armii austriackiej. Po wojnie w 1918-1919, w polskim lotnictwie wojskowym (oficer techniczny w III Grupie Lotniczej). Oddelegowany w celu ukończenia studiów uzyskał dyplom inż. w 1919 r. W 1924 roku objął stanowisko dyrektora Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów „Samolot”. Równolegle pracował jako wykładowca przedmiotów lotniczych w Poznaniu, a następnie od 1927 roku na Politechnice Warszawskiej (jako prof. nadzwyczajny, a od 1937 roku – zwyczajny). Od 1 stycznia 1930 r. kierownik IBTL, który w zasadniczy sposób przyczynił się do zmian organizacyjnych w Instytucie i jego rozwoju.

Gustaw Mokrzycki wytyczył kierunki rozwoju Instytutu, pisząc:

"Instytut musi stać się placówką badawczą, będącą kuźnią wartościowych prac twórczych i wynalazczych, musi więc w przyszłości być mózgiem technicznym polskiego lotnictwa, przygotowującym materiały do budowy lotnictwa jutra. Ponieważ Polska nie jest tak bogata, jak kraje zachodnie, należy się więc pogodzić z tym, że ilościowo wykonamy mniej pracy, natomiast jakościowo muszą prace IBTL koniecznie dorównywać Zachodowi […]

Główna praca Instytutu musi zmierzać do przygotowania lotnictwa jutra. Jeśli chodzi o obronę narodową to podobnie jak samo lotnictwo nie wystarcza, jeśli nie jest oparte o potężny przemysł lotniczy, tak też nie ma mowy o sprawnym funkcjonowaniu przemysłu, o ile nie ma on technicznego i naukowego oparcia o należycie postawionych instytutach […]

Poza tym Instytut musi rozwiązywać zagadnienia bieżące stawiane przez Departament Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych, Wydział Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji, przemysł oraz rozmaite organizmy eksploatacji lotniczej. Praca IBTL musi być tego rodzaju, aby zadania życia codziennego były załatwiane w sposób szybki, jasny i zdecydowany i musi mieć ona dużą wartość naukową i techniczną, gdyż jedynie wtedy zainteresowani będą zwracać się do Instytutu z całym zaufaniem, a nie z tytułu urzędowej formalistyki […]

Instytut ma dawać jedynie pomoc przemysłowi, nie może prowadzić równoległych prac konstrukcyjnych […] Wysiłek Instytutu powinien iść w kierunku dostarczenia przemysłowi takiej pomocy […], aby dopomóc mu w konstrukcjach nowych, […] tak abyśmy mogli w zupełności zagranicy dorównać […]

Do wprowadzenia w życie powyższych zamierzeń potrzebne są następujące czynniki:

Dłuższy czas przejściowy (potrzebny na rozbudowę i rozwój) […]

Należyte pomieszczenia Instytutu […]

Odpowiednio wysoki roczny budżet na prace bieżące […]

Odpowiedni ustrój organizacyjny […]

Odpowiedni pracownicy."

Profesor Mokrzycki ustąpił ze stanowiska kierownika IBTL w 1931 roku, a nakreślony przez niego program rozwoju Instytutu był kontynuowany równolegle do rozwoju przemysłu lotniczego i prowadzonych w nim prac konstrukcyjnych. Kierownictwo IBTL objął po prof. Gustawie Mokrzyckim ppłk obs. Józef Zajączkowski, a następnie ppłk inż. Aleksander Brzazgacz.

Po wybuchu wojny Gustaw Mokrzycki został ewakuowany do Francji i w Polskich Siłach Powietrznych (w randze kapitana) organizował polskie szkolnictwo. Po klęsce Francji przedostał się do Wielkiej Brytanii i tam rozpoczął pracę w Centrum Wyszkolenia PSP, ale wkrótce wyjechał do Kanady, gdzie w lotniczym przemyśle lotniczym zajmował się automatycznym sterowaniem samolotów. Następnie od 1944 roku pracował kolejno w amerykańskim przemyśle lotniczym i jednostkach naukowo-badawczych (Convair, Ryan, USAF Flight Test Centrem North American, Northrop Space Laboratory), jako specjalista od automatyzacji pomiarów w locie, stateczności i automatycznego sterowania samolotów i bezzałogowych obiektów latających.

Był znanym popularyzatorem lotnictwa, autorem wielu książek z dziedziny lotnictwa, członkiem licznych towarzystw naukowych. Po przejściu w 1964 roku na emeryturę pracował jako konsultant w przemyśle lotniczo-kosmicznym. W 1949 roku przyjął obywatelstwo amerykańskie. Zmarł w 1992 roku. Jego prochy złożono na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Więcej będzie można przeczytać w kolejnym odcinku pt. „Z Mokotowa na Okęcie”.

Źródło: Fragment publikacji: „80 lat Instytutu Lotnictwa” – Jerzy Grzegorzewski i Tadeusz Królikiewicz, Biblioteka Naukowa Instytutu Lotnictwa, Warszawa 2006, str. 10-13.

Na zdjęciu głównym: Inż. Gustaw Mokrzycki (pierwszy od lewej) oraz inż. pil. Michał Bohatyrew, dyr. Kwaśniewski i dyr. inż. Piotr Tułacz. (Źródło: Lotnik nr 4-5/1925). Za: samolotypolskie.pl.