Rząd dereguluje dostęp do zawodu pilota ... Wyjaśnienie z definicjami i propozycjami zmian w prawie lotniczym

W drugiej transzy tzw. deregulacji, rząd chce otworzyć dostęp do zawodów:

(...)

42) pilot samolotowy zawodowy;
43) pilot samolotowy liniowy;
44) pilot śmigłowcowy zawodowy;
45) pilot śmigłowcowy liniowy;
46) pilot wiatrakowcowy zawodowy;
47) pilot sterowcowy liniowy;
48) pilot sterowcowy zawodowy;
49) pilot balonu wolnego;
50) pilot szybowcowy;
51) radiooperator pokładowy;
52) technik-mechanik lotniczy;
53) technik awionik;

(...)

2 października 2012 roku na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości ukazało się uzasadnienie proponowanych zmian deregulacyjnych. Dokumenty dostępne są na stronie www.ms.gov.pl

Poniżej fragment uzasadnienia dotyczący zawodów lotniczych. Grubą czcionką zaznaczyliśmy istotne, w subiektywnej ocenie redakcji zmiany.

Zawody: pilot, radiooperator pokładowy, technik-mechanik lotniczy i technik awionik.

Załączony projekt zmiany ustawy - Prawo lotnicze obejmuje, zgodnie z dotychczasowymi  ustaleniami, rezygnację z wymogu wykształcenia jako jednego z warunków uzyskania licencji  lub świadectwa kwalifikacji. Dodatkowo do projektu została dołączona zmiana polegająca na usunięciu licencji radiooperatora pokładowego bowiem jest to uprawnienie wpisywane do poszczególnych licencji nie zaś odrębna licencja, oraz przepisy dotyczące uznawania świadectwa kwalifikacji skoczka spadochronowego (art. 95 ust. 4b) i rezygnacji z badań lotniczo-lekarskich (propozycje te Urząd Lotnictwa Cywilnego akceptował oraz aprobował już wcześniej w związku z projektem zmiany ustawy - Prawo lotnicze opracowanym przez Posła na Sejm RP Pana Michała Jarosa).

W ramach art. 94 ust. 6 w pkt 1 ustawy – Prawo lotnicze uchyla się lit. s (radiooperator pokładowy). Licencja radiooperatora pokładowego nie jest obecnie wydawana w Rzeczypospolitej Polskiej, ponieważ zgodnie z brzmieniem przepisu 3.4 Załącznika 1  (Licencjonowanie Personelu) do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, sporządzonej w Chicago dnia 7 grudnia 1944 r. (Dz. U. z 1959 r. Nr 35, poz. 212 i 214, z późn. zm), w wydawanych w Polsce licencjach lotniczych (oraz świadectwach kwalifikacji) do licencji pilota na daną specjalność lotniczą dokonuje się wpisu potwierdzającego spełnianie przez kandydata/pilota wymagań dotyczących umiejętności i wiedzy w zakresie procedur radiotelefonii i frazeologii lotniczej.

W kwestii ogólnej (kompleksowej) deregulacji należy stwierdzić, iż obecnie, zgodnie z  brzmieniem art. 96 ust. 2 ustawy – Prawo lotnicze, wymóg wykształcenia jest jednym z wymogów podstawowych, obligatoryjnych do wydania licencji lotniczej. Ze względu na fakt, iż w dniu 25 listopada 2011 r. Komisja Europejska opublikowała rozporządzenie WE nr 1178/2011 z dnia 3 listopada 2011 r. ustanawiające wymagania techniczne i procedury administracyjne odnoszące się do załóg w lotnictwie cywilnym zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 216/2008 (Dz. U. UE L 311 z 25.11.2011, str. 1) sytuacja w tym zakresie ulegnie zasadniczej zmianie od dnia 8 kwietnia 2013 r. (data rozpoczęcia obowiązywania rozporządzenia WE nr 1178/2011 w Polsce – po zgłoszeniu przez RP stosownej notyfikacji do KE oraz Europejskiej Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA)). Wspomniane rozporządzenie zawiera bowiem nowe, wspólne dla wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej wymagania z zakresu szkolenia, licencjonowania i badań lotniczo-lekarskich pilotów w lotnictwie cywilnym w ramach licencji wskazanych w art. 94 ust. 6 pkt 1 lit. a-g, j-p ustawy Prawo lotnicze, które to regulacje nie zawierają w swoich wymaganiach warunku posiadania sprecyzowanego poziomu wykształcenia. Mając to na uwadze postanowiono zrezygnować z warunkowania wydawania licencji lotniczych (oraz świadectw kwalifikacji) wymogiem wykształcenia kandydata, celem dostosowania przepisów krajowych (ustawy – Prawo lotnicze) do hierarchicznie wyższych przepisów rozporządzenia unijnego. Jednocześnie postanowiono zastosować tzw. deregulację systemową w zakresie wykształcenia, w myśl zasady: argumentum a maiori ad minus. W innym przypadku, częściowa deregulacja wykształcenia, wobec specjalności „wyższych rangą”, tj. dotyczących licencji m.in. zawodowych, przy pozostawieniu warunku wykształcenia do wydania np. świadectw kwalifikacji skoczkom spadochronowym (które regulowane są jedynie przepisami krajowymi) prowadziłaby do  niezrozumiałej sytuacji, w której dla specjalności „niższej rangi” stawiane są bardziej rygorystyczne wymagania.  Zniesienie wymogu wykształcenia do wydawania licencji zostało zaproponowane w pełnym zakresie, za wyjątkiem specjalności: praktykant-kontroler oraz kontroler ruchu lotniczego, gdzie wymóg taki określony jest bezpośrednio w art. 8 ust. 2 lit. b) rozporządzenia Komisji (UE) nr 805/2011 z dnia 10 sierpnia 2011 r. ustanawiającego szczegółowe zasady licencjonowania kontrolerów ruchu lotniczego oraz wydawania określonych certyfikatów na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 216/2008 (Dz. Urz. UE L Nr 206 z 11.08.2011, str. 21).

Wraz z nowelizacją przepisów regulujących dostęp do zawodów lotniczych uwzględniono postulat środowiska lotniczego oraz Posła na Sejm RP Pana Michała Jarosa dotyczący wyłączenia skoczków spadochronowych spod obowiązku badań lotniczo-lekarskich. Podobne stanowisko przyjęto w odniesieniu do innych specjalności lotniczych, dla których ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze (Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696, z późn zm.) ustanowiła wymóg posiadania świadectwa kwalifikacji, a co za tym idzie obowiązek poddawania się badaniom lotniczo-lekarskim. Dotyczy to również np. mechaników poświadczenia obsługi technicznej statków powietrznych.

W większości krajów skoczkom spadochronowym nie jest stawiany wymóg poddawania się badaniom lotniczo-lekarskim. Obecnie szkolenia spadochronowe oraz skoki spadochronowe wykonuje się na spadochronach szybujących. Dlatego też, prowadząc prace nad projektem rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej w sprawie wymagań w zakresie sprawności psychicznej i fizycznej osób ubiegających się o świadectwo kwalifikacji członka personelu lotniczego lub posiadających świadectwo kwalifikacji członka personelu lotniczego, zaproponowano maksymalnie łagodne wymagania zdrowotne dla skoczków spadochronowych. Zlikwidowano m. in. wymóg badania odcinka lędźwiowo-krzyżowego, który faktycznie miał rację bytu wówczas, gdy skoki wykonywano na spadochronach klasycznych, a obecnie stałby się wymogiem nieprzystającym do rzeczywistości. Jednakże w świetle obowiązujących przepisów ustawy Prawo lotnicze, która w sposób jednoznaczny na mocy art. 95 ust. 6 i art. 96 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 94 ust. 3 in fine i art. 105 ust. 1 przesądza o obowiązku weryfikacji sprawności psychicznej i fizycznej skoczków spadochronowych na podstawie badań lotniczo-lekarskich, nie jest możliwe przyjęcie jakiegokolwiek rozwiązania, które pozwoliłoby zwolnić skoczków spadochronowych z obowiązku badań. Jedynym wyjściem z istniejącej sytuacji jest nowelizacja art. 105 ustawy i poszerzenie katalogu specjalności wskazanych w art. 105 ust. 1a na członków personelu lotniczego następujących specjalności: pilot motolotni, mechanik poświadczenia obsługi statków powietrznych i mechanik lotniczy obsługi technicznej oraz skoczek spadochronowy. W kwestii uzasadnienia dla wyłączenia spod obowiązku badań lotniczo-lekarskich pilotów motolotni oraz mechaników poświadczenia obsługi statków powietrznych i mechaników lotniczych obsługi technicznej należy mieć na uwadze, że specjalności te regulowane są przepisami prawa krajowego. Wymóg posiadania badań lotniczo-lekarskich w tych przypadkach nie znajduje oparcia w żadnych regulacjach międzynarodowych. Nie znajduje się żadnego uzasadnienia, dla którego - przy wyłączeniu spod obowiązku badań lotniczo-lekarskich pilotów lotni, paralotni oraz skoczków spadochronowych - tym badaniom mieli podlegać np.piloci motolotni.

Dodatkowo w odniesieniu do personelu technicznego należy wskazać również, że przepisy europejskie odnoszące się do wspólnotowej licencji mechaników wydawanej zgodnie z załącznikiem III (Część 66) do rozporządzenia Komisji (WE) 2042/2003 z dnia 20 listopada 2003 r. w sprawie nieprzerwanej zdatności do lotu statków powietrznych oraz wyrobów lotniczych, części i wyposażenia, a także w sprawie zezwoleń udzielanych instytucjom i personelowi zaangażowanemu w takie zadania (Dz. U. L 315 z 28.11.2003, str. 1, z późn. zm.) nie wymagają od nich badań lotniczo-lekarskich. Tym bardziej więc nie ma podstaw, aby dla mechanika poświadczania obsługi technicznej statków powietrznych posiadającego świadectwo kwalifikacji czy też mechanika lotniczego obsługi technicznej wykonującego czynności lotnicze na podstawie licencji krajowej (art. 94 ust. 6 pkt 3 ustawy Prawo lotnicze) stawiany był wymóg badań lotniczo-lekarskich. Prowadzi to bowiem do niezrozumiałej sytuacji, w której bardziej rygorystyczne wymagania stawiane są dla specjalności „rangi niższej” niż mechanik obsługi technicznej statku powietrznego posiadający licencję Part 66.

Dla pozostałych niewymienionych tu specjalności lotniczych zachowany zostaje wymóg badań lotniczo-lekarskich. Powyższe nie zmienia także dotychczasowych rozwiązań przyjętych dla informatorów służby informacji powietrznej oraz informatorów lotniskowej służby informacji powietrznej dla których zachowany powinien być wymóg przechodzenia badań lotniczolekarskich. Dodatkowo należy mieć na uwadze, że wyłączenie obowiązku badań lotniczo-lekarskich powinno być nadal ograniczone dyspozycją art. 105 ust. 1b. Dlatego wskazano na konieczność zastosowania w tym zakresie regulacji analogicznej do tej, która obecnie obowiązuje w stosunku do pilotów lotni i paralotni. Wymóg badań lotniczo-lekarskich dla skoczków spadochronowych powinien być pozostawiony w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem uprawnień skoczka spadochronowego lub też w przypadku współzawodnictwa sportowego. W tych sytuacjach bowiem skoczek spadochronowy często ponosi odpowiedzialność nie tylko za siebie, ale również za inną osobę, z którą np. wykonuje skok tandemowy. Ograniczenie z ust. 1b nie dotyczy wyłączonych spod obowiązku badań lotniczolekarskich mechaników poświadczania obsługi technicznej statków powietrznych oraz mechaników lotniczych obsługi technicznej, bowiem co do zasady nie wykonują oni czynności lotniczych w oparciu o uprawnienia wskazane w ust. 1b, a ponadto w większości wykonują czynności lotnicze w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Tym samym więc zastosowanie wobec nich ograniczenia wyłączenia spod obowiązku badań lotniczo-lekarskich czyniłby samo wyłącznie z ust. 1a całkowicie niecelowym. Ponadto, w ramach zmian przepisów ustawy – Prawo lotnicze, postanowiono rozszerzyć niniejszą nowelę ustawową poprzez propozycję wprowadzenia redakcyjnych zmian do art. 95 ust. 2 pkt 7 oraz ust. 4b.

W toku prac legislacyjnych nad ostatnią nowelizacją ustawy - Prawo lotnicze, w wyniku opracowywania kolejnych wersji projektu zmiany ustawy, przepis art. 95 ust. 2 pkt 7 omyłkowo nie objął swoim zakresem mechaników poświadczenia obsługi spadochronów, gdyż odesłał jedynie do pkt 1-5a tego przepisu, podczas gdy specjalność skoczka spadochronowego znajduje się w pkt 6. Tym samym, poprzez oczywistą omyłkę pisarską pominięto świadectwo kwalifikacji mechanika poświadczenia obsługi spadochronu. Dlatego też proponuje się, aby przepis art. 95 ust. 2 pkt 7 brzmiał: „ 7) mechanik poświadczenia obsługi statków powietrznych, o których mowa w pkt 1-6;”.Kolejna zmiana, dotycząca art. 95, odnosi się do ust. 4b, w którym również bez wyraźnej przyczyny pominięto świadectwa kwalifikacji skoczków spadochronowych wydawanych m. in. przez państwa członkowskie UE, co oznaczało konieczność uznawania takich świadectw przez Prezesa Urzędu zgodnie z art. 95 ust. 4a ustawy. Wymóg taki natomiast powstał na skutek omyłkowego zastosowania w odesłaniu do ust. 2 pkt 5a i pkt 7 spójnika „i” zamiast myślnika. Myślnik pozwoliłby, aby regulacją tego przepisu objęty był też skoczek spadochronowy.

Spowodowało to stan, w którym każdy skoczek spadochronowy posiadający dokument uprawniający go do wykonywania skoków spadochronowych wydany w państwie członkowskim UE, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia i Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, musi uzyskać od Prezesa Urzędu uznanie takiego dokumentu. Takie rozwiązanie jest całkowicie nieuzasadnione. Wielu skoczków unijnych przyjeżdża do Polski w celu uczestnictwa w zawodach sportowych, często dosłownie na kilka dni. W tym czasie wydanie świadectwa uznania bardzo często jest po prostu fizycznie niemożliwe. Dlatego też proponuje się, aby przepis art. 95 ust. 4b otrzymał brzmienie: „4b. Świadectwo kwalifikacji oraz inne dokumenty stwierdzające posiadane kwalifikacje, wydane dla specjalności, o których mowa w ust. 2 pkt 1-3, 5a-7, przez właściwy organ lub uprawniony podmiot państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, nie wymagają uznania przez prezesa Urzędu.

* * *

W związku deregulacją wymienionych zawodów wprowadza się następujące PROPOZYCJE zmian w prawie lotniczym:

Art. 12. W ustawie z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze (Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696, z późn. zm. 13) ) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 94 w ust. 6 w pkt 1 uchyla się lit. s;
2) w art. 95:
a) w ust. 2 pkt 7 otrzymuje brzmienie:
„7) mechanik poświadczenia obsługi statków powietrznych, o których mowa w pkt 1-6;”,
b) ust. 3 otrzymuje brzmienie:
„3. W celu uzyskania świadectwa kwalifikacji członka personelu lotniczego osoba ubiegająca
się o nie musi spełnić następujące wymagania dla poszczególnych specjalności w zakresie
wieku:
1) pilot lotni - ukończone 15 lat oraz zgoda opiekunów prawnych;
2) pilot motolotni - ukończone 15 lat oraz zgoda opiekunów prawnych;
3) pilot paralotni - ukończone 15 lat oraz zgoda opiekunów prawnych;
4) pilot statku powietrznego o maksymalnej masie startowej (MTOM) do 495 kg
– ukończone 16 lat oraz zgoda opiekunów prawnych;
5) skoczek spadochronowy - ukończone 16 lat oraz zgoda opiekunów prawnych;
6) operator bezzałogowego statku powietrznego używanego w celach innych niż
rekreacyjne lub sportowe – ukończone 18 lat;
7) mechanik poświadczenia obsługi statków powietrznych, o którym mowa w ust. 2 pkt
7 – ukończone 18 lat;
8) informator służby informacji powietrznej – ukończone 18 lat;
9) informator lotniskowej służby informacji powietrznej – ukończone 18 lat.”,
c) ust. 4b otrzymuje brzmienie:
„4b. Świadectwo kwalifikacji oraz inne dokumenty stwierdzające posiadane kwalifikacje,  wydane dla specjalności, o których mowa w ust. 2 pkt 1-3 i 5a-7, przez właściwy organ lub uprawniony podmiot państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, nie wymagają uznania przez Prezesa Urzędu.”;
3) w art. 96 ust. 2 otrzymuje brzmienie:
„2. W celu uzyskania licencji członka personelu lotniczego osoba ubiegająca się o nią musi spełnić następujące wymagania dla poszczególnych specjalności w zakresie wieku:
1) pilot szybowcowy - ukończone 16 lat, a jeżeli z licencji wynika uprawnienie do wykonywania zawodowego czynności pilota - ukończone 18 lat;
2) pilot szybowcowy z licencją krajową – ukończone 15 lat oraz zgoda opiekunów prawnych;
3) pilot turystyczny, bez względu na kategorię statku powietrznego, którego dotyczy licencja - ukończone 17 lat;
4) pilot samolotowy z licencją krajową – ukończone 16 lat oraz zgoda opiekunów prawnych;
5) pilot zawodowy, bez względu na kategorię statku powietrznego, którego dotyczy licencja - ukończone 18 lat;
6) pilot liniowy, bez względu na kategorię statku powietrznego, którego dotyczy licencja - ukończone 21 lat;
7) pilot balonu wolnego - ukończone 17 lat, a jeżeli z jego licencji wynika uprawnienie do wykonywania zawodowego czynności pilota - ukończone 18 lat;
8) mechanik lotniczy obsługi technicznej – ukończone 18 lat;25
9) kontroler ruchu lotniczego – ukończone 21 lat, wykształcenie co najmniej średnie oraz świadectwo dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego;
10) praktykant – kontroler ruchu lotniczego – ukończone 18 lat, wykształcenie co najmniej średnie oraz świadectwo dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego;
11) pozostałe specjalności członków personelu lotniczego - ukończone 18 lat, z wyjątkiem osób, o których mowa w art. 94 ust. 9, dla których wymagania mogą być obniżone do ukończenia 16 lat.”;
4) w art. 105:
a) w ust. 1a po pkt 3 dodaje się pkt 4-7 w brzmieniu:
„4) pilot motolotni;
5) skoczek spadochronowy;
6) mechanik poświadczenia obsługi statków powietrznych;
7) mechanik lotniczy obsługi technicznej.”,
b) ust. 1b otrzymuje brzmienie:
„1b. Przepis ust. 1a nie dotyczy specjalności, o których mowa w ust. 1a pkt 2-5, wykonujących czynności lotnicze na podstawie posiadanego uprawnienia instruktorskiego, uprawienia do lotów lub skoków z pasażerem oraz uczestniczących we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez polski związek sportowy.”;
5) w załączniku nr 6 do ustawy:
a) w „Objaśnieniach terminów użytych w załączniku” w pkt 7 skreśla się wyrazy „radiooperatora pokładowego”,
b) w tabeli nr 1:
- w części II pkt 2.2. „Licencje i świadectwa kwalifikacji pozostałych członków personelu lotniczego” w kolumnie 1 w pkt 1 ppkt 2, pkt 2 ppkt 2, pkt 3 ppkt 3 i pkt 4 ppkt 2 skreśla się wyrazy „radiooperatora pokładowego”,
- w części III pkt 3.1. „Certyfikacja podmiotów w zakresie szkolenia lotniczego” w kolumnie 1 w pkt 1 i pkt 4 uchyla się ppkt 15 oraz w pkt 5 ppkt 4 skreśla się wyrazy „radiooperatora pokładowego”,
c) w tabeli nr 2 w części I:
- pkt 1.1. „Egzaminy teoretyczne oraz teoretyczno-praktyczne na licencje i świadectwa kwalifikacji oraz uprawnienia do nich wpisywane” w kolumnie 1 w pkt 2 ppkt 2 skreśla się wyrazy „radiooperatora pokładowego”,26
- pkt 1.2. „Egzaminy praktyczne na licencje i świadectwa kwalifikacji oraz
uprawnienia do nich wpisywane” w kolumnie 1 w pkt 1 uchyla się ppkt 15 oraz w pkt
5 ppkt 2 skreśla się wyrazy „radioopertaora pokładowego”. 

* * *

O projekcie ustawy zapowiedzi zmian legislacyjnych

Projekt ustawy stanowi realizację zapowiedzi zmian legislacyjnych wskazanych w expose Premiera Donalda Tuska w dniu 18 listopada 2011 r., w którym znalazło się zobowiązanie do podjęcia działań rządowych w celu zmniejszenia liczby zawodów regulowanych w Polsce. Polska pod względem liczby tego rodzaju zawodów jest rekordzistą w Europie, ograniczając dostęp do 380 z nich.

Pojęcie „zawodu regulowanego” definiowane jest w prawie unijnym jako działalność zawodowa lub zespół takich działalności, których podjęcie, wykonywanie lub jeden ze sposobów wykonywania wymaga bezpośrednio lub pośrednio posiadania specjalnych kwalifikacji zawodowych ujętych w przepisach prawa. Z perspektywy ekonomii jako nauki, o regulacji dostępu do określonego zawodu możemy mówić w sytuacji, kiedy państwo (na dowolnym szczeblu administracji) kreuje ograniczenia (a co za tym idzie koszty) dla osób chcących wykonywać określony zawód. W praktyce do takich ograniczeń może należeć: obowiązek posiadania określonego wykształcenia (ogólnego, kierunkowego, podyplomowego), ukończenia kursu, zdania egzaminu, odbycia obowiązkowej praktyki itd.