O przemyśle lotniczym na ziemiach polskich podczas okupacji 1939-1945 na kolejnej Glassówce

Przemysł lotniczy na ziemiach polskich podczas okupacji 1939-1945 będzie tematem najbliższej „Glassówki” – spotkania poświęconego polskim konstrukcjom lotniczym, które od wiosny 2004 roku współorganizowane jest przez Klub Miłośników Historii Polskiej Techniki Lotniczej i Stowarzyszenie Młodych Inżynierów Lotnictwa (SMIL). Spotkanie odbędzie się  17.03.2018 r., o godzinie 10:15 w Klubie Absolwenta na Politechnice Warszawskiej (gmach główny; wejście z auli w lewy narożnik).

Spotkanie, którego tematem będzie przemysł lotniczy na ziemiach polskich podczas okupacji 1939 - 1945, poprowadzi dr inż. Andrzej Glass

W drugiej połowie 1934 r. wytwórnia płatowców PZL przeniosła się z Mokotowa na Okęcie-Paluch, przyjmując rozszerzoną nazwę: Państwowe Zakłady Lotnicze, Wytwórnia Płatowców (później dodano nr 1) Okęcie-Paluch (PZL WP-1). Nowa wytwórnia została zbudowana na południowym skraju lotniska Okęcie. Była to największa i najnowocześniejsza wytwórnia płatowców w Polsce. Zatrudniała ona w 1938 r. 3610 pracowników. Zajmowała powierzchnię 18 ha.

Przed II wojną światową powstawało tam wiele konstrukcji, m.in.: PZL P-11c, PZL-23 ”Karaś”,  ulepszona wersja myśliwca PZL P-24, PZL-30, LWS-4 ”Żubr”, PZL-37 ”Łoś”, PZL-46 ”Sum”, PZL-38 ”Wilk”, PZL-48 ”Lampart, PZL-44 ”Wicher”, PZL-50 ”Jastrząb”. W 1938 r. podjęto decyzję budowy drugiego samolotu myśliwskiego, lżejszego od ”Jastrzębia”. Był to PZL-45 ”Sokół”, konstrukcji inż. K. Korsaka. W 1939 r. prototyp był w budowie. Miał być gotowy na jesieni 1939 r. W latach 1938-1939 J. Dąbrowski zaprojektował dalsze rozwiniecie ”Łosia” – bombowiec PZL-49 ”Miś”. Rozpoczęto budowę prototypu, przerwaną wybuchem wojny.

Samolot bombowy LWS-6 ”Żubr”. (Źródło: via Wojciech Sankowski - ”Lotnictwo z Szachownicą”) (wg Andrzeja Morgały było to jedyne poprawne oznaczenie samolotu ”Żubr”, oznaczenie LWS-4, które pojawiło się w prasie lotniczej na początku lat 1960-tych i następnie powtarzane w kolejnych publikacjach nie występuje w materiałach archiwalnych)

W lecie 1939 r. biuro konstrukcyjne opracowało kilka wstępnych projektów samolotów myśliwskich (m. in.: projekt inż. K. Korsaka – z dwoma silnikami w kadłubie, a śmigłami na skrzydłach, projekt inż. Jakimiuka – samolotu PZL-56 ”Kania”, będący wersją rozwojową ”Jastrzębia”), z których do realizacji został wybrany projekt inż. Dąbrowskiego – samolotu z silnikiem rzędowym, PZL-55 (wcześniej oznaczany w literaturze jako PZL-62). Inż. S. Prauss opracował projekt wstępny odmiany rozwojowej ”Suma” oznaczonej PZL ”Łosoś”, a dr F. Misztal i inż. T. Tarczyński – samolot PZL-54 ”Ryś”, będący dalszym rozwinięciem ”Lamparta”. Realizacja tych projektów, która miała zająć ok. dwóch lat, została przerwana przez wybuch II wojny światowej. Na początku lat 1940-stych, gdy z rozwinięciem produkcji myśliwców w Warszawie miała być do PZL WP-2 w Mielcu przeniesiona produkcja ”Sumów”, a po zakończeniu produkcji ”Łosi” miał być tam przekazany do produkcji bombowiec ”Miś”.

W czasie okupacji niemieckiej zakłady PZL Wytwórnia Płatowców nr 1 otrzymały nazwę Brandenburgische Werke – Warszawa-Paluch. Były to warsztaty remon­towe kilku niemieckich wytwórni samolotów. Przeprowadzono remonty samolotów myśliwskich, bombowych i transportowych, do 200 egz. miesięcznie. Warsz­taty istniały do 1942 r.

Samolot rozpoznawczo-bombowy PZL-46 ”Sum”. (Źródło: Flight, September 7, 1939)

Państwowe Zakłady Lotnicze – Wytwórnia Płatowców nr 2 w Mielcu została wybudowana w latach 1938-1939 w Centralnym Okręgu Przemysłowym jako filia PZL WP-1, lecz półtora raza większa od zakładu macierzystego. Wytwórnia w Mielcu miała zatrudniać 4500 pracowników. Powstała, by podołać zamówieniom wynikającym z planowanej rozbudowy lotnictwa wojskowego. W 1939 r. budowa zakładu nie była jeszcze ukończona, a produkcja znajdowała się w fazie rozruchu. Pracę produkcyjną podjęto w marcu 1939 r. Montowano samoloty PZL-37 ”Łoś” z elementów wykonanych w PZL WP-1, rozpoczęto wykonywanie części do ”Łosia” oraz zamierzano przygotować uruchomienie produkcji samolotów PZL-46 ”Sum”.

Fabryka, zbudowana od podstaw w tempie, które budzi podziw i uznanie nawet w dzisiejszej dobie, stała się wkrótce siłą napędową szybkiego rozwoju przemysłowego, intelektualnego i kulturalnego miasta i otaczającego go regionu. W sierpniu 1939 r. wytwórnia zatrudniała 700 pracowników. Zakład zajmował teren 40 ha. Prócz budynku dyrekcyjnego ukończona była pierwsza hala produkcyjna, a druga znajdowała się w budowie. Dyrektorem naczelnym był inż. Stanisław Krzyczkowski. W końcu sierpnia 1939 r. zostały oblatane 4 pierwsze ”Łosie”, zmontowane w Mielcu. Dalszą produkcję przerwał wybuch II wojny światowej.

Samolot bombowy PZL-37B ”Łoś”. (Źródło: archiwum samolotypolskie.pl)

W czasie wojny Zakłady kontynuują swą działalność w branży lotniczej po przejęciu przez okupanta hitlerowskiego. W latach 1939-1944 nosiły nazwę Flugzeugwerk Mielec (FWM). Była to filia zakładów Heinkel Werke Rostock. W 1940 r. wyremontowano tu dla Luftwaffe jeden RWD-8 i jeden Potez XXV, dla Bułgarii dwa PZL-43A (przywiezione z Okęcia) oraz 30 PWS-26 (przywiezionych z Dęblina i planowany do sprzedaży dla Rumunii). Do Mielca przytransportowano z Ustjanowej 264 szybowce: 130 szybowców Wrona, 60 WWS-2 "Żaba" i 74 WWS-1 "Salamandra", z których 122 wyremontowano – w tym 101 Wron i 21 "Salamander" (12 "Wron" przekazano Słowacji, a 20 "Salamander" sprzedano Chorwacji)- natomiast 142 spłonęły w magazynie w październiku 1940 r., po sabotażu. W latach 1940-1944 wytwórnia wyprodukowała do samolotów bombowych Heinkel He-111 ok. 1000 usterzeń, klap, gondoli silnikowych i łóż silnikowych oraz 200 przodów kadłuba, a także zmontowała 25 He-111, kilkaset usterzeń do bombowca Heinkel He-177 "Greif" i 80 kadłubów Heinkel Не-219 "Uhu" oraz wyremontowała 150 He-111 i 40 Junkers Ju-52. Zatrud­nienie wzrosło w czasie wojny z 800 do 5500 osób. Zakład miał filię w Budzyniu koło Kraśnika. Filii w Baranowie nie zdążono uruchomić. Latem 1944 r. rozpoczęto przenosiny do Wieliczki. W1944 r. zakład zmienił nazwę na Vereinigte Ost-Werke Krakau.

6.08.1944 r. fabryka była wolna, ale niemal doszczętnie ograbiona z urządzeń i narzędzi.

O sytuacji przemysłu lotniczego na ziemiach polskich podczas okupacji 1939–1945 dr inż. Andrzej Glass napisał w drugim rozdziale książki pt.: „Polskie Konstrukcje Lotnicze tom V”. W rozdziale drugim przeczytamy o losach polskich wytwórni lotniczych podczas wojny. Jak się okazuje w większości przypadków nie były one bardzo zniszczone w wyniku bombardowań, bowiem Niemcy liczyli na wznowienie działalności fabryk dla własnych celów.

Podczas II wojny światowej zginęło wielu polskich specjalistów Lotniczych. "W 1939 roku zginął w Warszawie inż. Stanisław Cywiński, w LWS w Lublinie Mieczysław Rękawek-Romicki, w bitwie pod Kockiem inż. Henryk Jackowski i prof. dr Witold Bielewicz, a podczas przeprawy przez Bug - inż. Marian Bartolewski" – wymienia w książce dr inż. Andrzej Glass. To tylko niektórzy z nich. Większość polskich specjalistów lotniczych ewakuowało się w 1939 roku do Francji i Anglii.

Zapraszamy na spotkanie !

Materiały ze spotkań dostępne są na stronie: www.smil.org.pl

Nagrania ze spotkań są dostępne na serwisie youtube po wpisaniu hasła: glassowka.