Być gotowym na scenariusz „lądowanie awaryjne”

Materiał dla pilotów do odprawy związanej z ćwiczeniem procedury pt. „lądowanie awaryjne”

Na zbliżającym się Ogólnopolskim Spotkaniu Pilotów UL 2025, Włocławek – Kruszyn EPWK planowanych jest szereg wydarzeń o charakterze edukacyjnym, w tym prezentacje i ćwiczenia praktyczne. Jednym z nich ma być ćwiczenie pt. Procedura i symulacja „lądowanie awaryjne”. Publikowany materiał został przygotowany dla potrzeb briefingu dla pliotów, którzy wezmą udział w tym ćwiczeniu.

Nazewnictwo - lądowanie awaryjne, przymusowe, zapobiegawcze.

Lądowanie awaryjne to przymusowe, nieplanowane lądowanie samolotu, które następuje w sytuacji awaryjnej, gdy dalszy lot staje się niemożliwy lub niebezpieczny. 

Są jednak sytuacje, w których przymusowe lądowanie nie jest sytuacją awaryjną , np. gdy samolot jest zmuszony skorzystać z konkretnego lotniska po przechwyceniu przez wojsko.
Lądowanie zapobiegawcze – po utracie orientacji geograficznej, warunki meteo, etc.

Prawidłowe lądowanie awaryjne w samolocie ultralekkim, motolotnią lub innym ultralekkim statkiem powietrznym, podobnie jak w przypadku większych maszyn, zakłada przede wszystkim:
utrzymanie kontroli nad urządzeniem latającym, ocenę sytuacji i wybór najlepszego miejsca do lądowania, a następnie wykonanie zaplanowanych czynności.

W sytuacji lądowania awaryjnego utrzymujemy zasady kanonu pilotowania: 

A.    Aviate (utrzymanie stabilnego lotu)
B.    Navigate (świadomość pozycji przestrzennej)
C.    Communicate (informacja o statusie i zamiarach)

Statystycznie najczęstszą przyczyną lądowań awaryjnych w lotnictwie ultralekkim jest awaria silnika (spadek mocy, samoczynne wyłączenie silnika, wystąpienie wibracji i in.). 

Zgodnie ze statystyką PKBWL 2019-2024, w zdarzeniach, w których pierwotną przyczyną był błąd w technice pilotowania, wypadek z powodu błędów lądowania awaryjnego wystąpił:
- samoloty UL: 21% (4 zdarzenia na 19)
- motolotnie: 60% (3 zdarzenia na 5).

Kluczowe jest szybkie i zdecydowane działanie oraz właściwa ocena sytuacji, aby zminimalizować ryzyko i zagrożenie dla załogi i pasażera. Istotna jest mentalna gotowość pilota na taką ewentualność.

Procedura lądowania awaryjnego

1. Utrzymanie kontroli:

Pilot musi przede wszystkim utrzymać kontrolę nad samolotem. W pierwszej kolejności należy zabezpieczyć prędkość, aby nie dopuścić do przeciągnięcia.

2. Ocena sytuacji:

Ważne jest szybkie zidentyfikowanie przyczyny awarii i ocena, czy możliwe jest dotarcie do lotniska, czy konieczne będzie lądowanie awaryjne poza lotniskiem. 

Wysokość i czas

Lądowanie awaryjne odbywa się w deficycie czasu, którego zapas jest zależny od wysokości, na jakiej się znajdujemy. Wysokość lotu jest czynnikiem, który należy brać pod uwagę pod kątem wystąpienia awarii przy planowaniu np. lotu trasowego.

Gotowość mentalna pilota

Gotowość mentalna skraca czas reakcji pilota w związku z wystąpieniem awarii i przejście do działania – schemat:

1. Awaria
2. Zaskoczenie pilota: „jak to?”
3. Proces myślowy
4. Stan decyzyjny pilota „tak to!”
5. Działanie ze strony pilota: zabezpieczenie prędkości, ocena wysokości, decyzja o podjęciu próby uruchomienia, wybór miejsca lądowania, zaplanowanie podejścia, przyziemienie.

Gotowość mentalna jest związana z przekonaniem pilota o umiejętności wykonania lądowania awaryjnego, które można uzyskać poprzez:

• znajomość osiągów, w tym biegunowej prędkości swojego statku powietrznego oraz prędkości największego zasięgu (V opt)
• stały trening symulowanych lądowań awaryjnych w bezpiecznych warunkach
• planowanie tras z uwzględnieniem terenów umożliwiających lądowanie awaryjne
• wyćwiczenie nawyku przeglądu terenu i wyboru pola do lądowania awaryjnego podczas każdego lotu.

3. Manewrowanie, wybór miejsca lądowania:

Jeśli to możliwe, należy wybrać najlepsze miejsce do lądowania, biorąc pod uwagę rodzaj terenu, ukształtowanie terenu, przeszkody, warunki wiatrowe i dostępność ewentualnej pomocy. 

• wybieramy niskie uprawy
• wyszukujemy słupy, a nie przewody
• w przypadku lądowania w zbożu lub na lesie, wierzchołki traktujemy jak nawierzchnię lądowiska.

Manewrujemy tak, aby wybranego pola nie tracić z oczu, pamiętamy o zachowaniu prędkości / siły nośnej w zakręcie, dostosowanej do kąta przechylenia.

4. Komunikacja:

W miarę możliwości, należy poinformować służbę informacji / kontroli ruchu lotniczego o sytuacji awaryjnej.

Komunikacja z pasażerami: ważne jest, aby w miarę możliwości uspokoić pasażera i poinformować go o sytuacji oraz podjętych działaniach.

5. Procedury awaryjne na pokładzie

W zależności od typu UL i rodzaju awarii, należy zastosować odpowiednie procedury awaryjne, w tym np. próba uruchomienia, poinstruowanie pasażera, przygotowanie kabiny do lądowania, wyłączenie niepotrzebnych urządzeń. W ramach przygotowania i ćwiczenia procedury należy rozważyć otwarcie/odblokowanie kabiny.

6. Lądowanie:

Po przyziemieniu należy jak najszybciej zatrzymać UL, zachowując ostrożność i unikając ewentualnych przeszkód na ziemi.

7. Po lądowaniu:

Po zatrzymaniu samolotu należy bezzwłocznie przystąpić do ewakuacji pasażera i udzielenia mu ewentualnej pomocy.

Trening:

Regularne ćwiczenia i trening procedur awaryjnych są kluczowe dla skutecznego działania w deficycie czasu lądowania awaryjnego.

Pamiętaj, że w sytuacji awaryjnej najważniejsze jest zachowanie spokoju, szybkie i zdecydowane działanie oraz przestrzeganie przygotowanych i wyuczonych procedur awaryjnych. 

Po awarii silnika wartość statku powietrznego wynosi zero. Priorytetem jest zachowanie załogi, co może wymagać świadomego zniszczenia sprzętu dla rozproszenia energii kinetycznej na maksymalnej drodze i w najdłuższym czasie.

Artur Caban, instr. Bogusław Chełczyński
konsultacja: instr. Robert Pietracha

Czytaj również:
Spotkanie pilotów UL 2025 już 27 czerwca! 
Zlot pilotów UL 2025 Włocławek Kruszyn 
Motolotniarstwo – źródło lotnictwa ultralekkiego 
Wojewoda Kujawsko-Pomorski objął patronatem Ogólnopolski Zlot UL – lotnictwo ultralekkie spotyka się w Kruszynie 
III Spotkanie Pilotów UL 2025. Panel edukacyjny na temat wdrożenia Electronic Conspicuity