2012-2022, czyli 10 lat obecności Polski w Europejskiej Agencji Kosmicznej

Kontrakty na kwotę 140 mln euro w ramach Europejskiej Agencji Kosmicznej, 300 podmiotów współpracujących, w tym ponad 150 biorących bezpośredni udział w projektach, dostęp do infrastruktury naziemnej i kosmicznej, współpraca z agencjami narodowymi i największymi firmami sektora kosmicznego, możliwość rozwoju rodzimych technologii, znaczący udział w łańcuchu dostaw projektów kosmicznych, rozwój kadr i liczne programy edukacyjne – to tylko wybrane korzyści płynące z 10 lat obecności Polski w ESA.

Na przestrzeni lat, uznane w świecie dokonania polskich naukowców i inżynierów kosmicznej, były podstawą do szukania rozwiązań systemowych i instytucjonalnych, które byłyby impulsem do rozwoju sektora kosmicznego w Polsce.

Kontakty pomiędzy Polską a Europejską Agencją Kosmiczną (ESA) sięgają jeszcze 1994 roku, w którym doszło do podpisania umowy o współpracy w zakresie pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej W 2002 r. umowę tę rozszerzono. Współpraca w naturalny sposób zacieśniła się wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 roku. Od tej pory, polski rząd zaczął prowadzić negocjacje, które w 2007 roku zaowocowały podpisaniem z ESA porozumienia o Europejskim Państwie Współpracującym. Efektem umowy był wyraźny wzrost liczby, jakości i stopnia zaawansowania produktów i usług wykorzystujących techniki satelitarne przez polskie firmy.

Polska w ESA

Najważniejszym krokiem dla rozwoju sektora kosmicznego w Polsce było wstąpienie Polski w 2012 roku do Europejskiej Agencji Kosmicznej. Należy tu przypomnieć kilka dat:

• W lipcu 2012 roku Rada ESA jednomyślnie zaakceptowała przystąpienie Polski do ESA.
• 13 września 2012 r. w Warszawie, dokonano wymiany podpisanych dokumentów akcesyjnych. Stronę polską reprezentował wówczas wicepremier, minister gospodarki Waldemar Pawlak, a ESA jej Dyrektor Generalny Jean-Jacques Dordain.
• Ostatnim krokiem do pełnego członkostwa Polski była ratyfikacja umowy przez polski Parlament i Prezydenta RP, co nastąpiło w listopadzie 2012 roku.
• Od 19 listopada 2012 roku Polska stała się dwudziestym państwem członkowskim ESA.

Dzięki współpracy z ESA, polski sektor kosmiczny nabrał skrzydeł. Polscy przedsiębiorcy i naukowcy nawiązują kontakty z nowymi partnerami, rozwijają technologie, otrzymują zarówno wsparcie finansowe, jak i dostęp do infrastruktury ESA. Rodzimy sektor korzysta z doświadczenia i wiedzy innych krajów, dzieli się własnymi doświadczeniami i osiągnięciami a także uczestniczy w przełomowych projektach. Dzięki temu stajemy się ważnymi i rozpoznawalnymi partnerami w europejskich programach kosmicznych.

Polskie działania na forum ESA koordynuje delegacja, w skład której wchodzą delegaci reprezentujący ministerstwa: MRiT, MEiN, MSZ, KPRM, ABW oraz agencje: ABW i Polską Agencję Kosmiczną. Dodatkowo delegacja wspierana jest przez ekspertów, w których skład wchodzą przedstawiciele Sił Zbrojnych RP, nauki oraz administracji publicznej.

ESA realizuje dwa rodzaje programów: programy obowiązkowe, w których zobowiązane do uczestnictwa są wszystkie państwa członkowskie, a wysokość składki wyliczana jest na podstawie PKB oraz programy opcjonalne, finansowane przez państwa w nich uczestniczące w kwotach deklarowanych podczas cyklicznie organizowanych Rad Ministerialnych ESA.

W 2019 roku zakończył się program wsparcia dedykowany dla polskich podmiotów – Polish Industry Incentive Scheme (PLIIS) 2012-2019. W czasie jego trwania, 45% polskiej składki obowiązkowej do ESA było przeznaczane na dostosowanie polskiego przemysłu, operatorów, środowiska naukowego i innych podmiotów prowadzących działalność na terenie kraju do wymagań ESA. W ramach PLIIS złożonych zostało blisko pół tysiąca wniosków, z których ponad dwieście zlecono do realizacji.

Obecnie Polska wpłaca składkę w wartości około 40 milionów euro rocznie. W ramach tych nakładów, bierzemy udział w programach dotyczących m.in. obserwacji Ziemi, nawigacji satelitarnej, telekomunikacji i aplikacji, eksploracji kosmosu, systemu informacji o sytuacji w przestrzeni kosmicznej, czy programu budowy instrumentów naukowych.

Dla polskich firm i ośrodków badawczych wejście do ESA otworzyło drogę do intensywnego rozwoju technologii kosmicznych i technik satelitarnych poprzez możliwość pełnoprawnego uczestnictwa w różnych programach ESA. W ostatnich latach z udziałem polskich inżynierów i naukowców zostały zrealizowane europejskie misje, m.in. CASSINI-HUYGENS, ROSSETTA, BEPICOLOMBO, czy SOLAR ORBITER.

Rok 2012 wyznaczył też swego rodzaju cezurę w dążeniach Polski do aktywnego wykorzystania przestrzeni kosmicznej. Na orbicie okołoziemskiej znalazł się pierwszy polski studencki nasatelita PW-Sat, zbudowany w kooperacji pomiędzy Politechniką Warszawską i CBK PAN. Rok później wyniesiono pierwszego polskiego  nanosatelitę naukowego LEM, który wraz z bliźniaczym HEWELIUSZEM (start w 2014 roku) dołączył do międzynarodowej konstelacji satelitów astronomicznych BRITE. Do dziś na orbicie znalazło się kilkanaście innych rodzimych konstrukcji, opartych głównie o platformę CubeSat. Trwają również prace nad znacznie większymi satelitami i ich konstelacjami, przeznaczonymi zarówno do obserwacji Ziemi (w tym na potrzeby Sił Zbrojnych RP), jak i do celów naukowych, związanych np.: z badaniami astrofizycznymi.

Powstanie Polskiej Agencji Kosmicznej

Dwa lata po akcesji Polski do ESA, Sejm RP uchwalił ustawę o powołaniu Polskiej Agencji Kosmicznej (POLSA), organu wykonawczego polskiego rządu, podlegającego Ministerstwu Rozwoju i Technologii. POLSA jest integratorem środowisk: administracji publicznej, nauki i biznesu, a także partnerem w rozmowach w z podmiotami międzynarodowymi. Podejmuje działania mające na celu zwiększenia wykorzystania systemów satelitarnych i przyspieszenia rozwoju technologii kosmicznych na rzecz krajowej administracji, nauki, edukacji, gospodarki i obronności. Zgodnie z Polską Strategią Kosmiczną (PSK), przyjętą przez rząd w 2017 roku, POLSA wspiera MRiT w opracowywaniu Krajowego Programu Kosmicznego (KPK). Dokument ma systemowo określić dążenia, plany i wyzwania krajowego sektora kosmicznego na najbliższe lata, w oparciu o wcześniej zalokowane środki finansowe.

POLSA ściśle współpracuje z ESA biorąc czynny udział w programie Space Situational Awareness (SSA). Jego celem jest m.in. monitorowanie przestrzeni kosmicznej wokół Ziemi w celu detekcji śmieci kosmicznych oraz innych obiektów zbliżających się do naszej planety z głębi Układu Słonecznego. Służy temu sieć automatycznych teleskopów, z których korzysta POLSA, zainstalowanych na kilku kontynentach.

Agencja zaangażowana jest też w działania zmierzające ku zwiększeniu wykorzystywania danych satelitarnych przez administrację państwową i samorządową oraz rozpowszechnieniu danych satelitarnych do szerokiego użytku. Jej flagowym projektem, który rozpoczął aktywne działania w tym kierunku był projekt Sat4Envi, będący platformą udostępniania i przetwarzania danych satelitarnych uzyskanych dzięki programowi Copernicus (satelity serii Sentinel) oraz danych pochodzących z innych satelitów środowiskowych i meteorologicznych zgromadzonych w zasobach IMGW-PIB. W związku z dużym zainteresowaniem projektem Sat4Envi szczególnie wśród administracji publicznej, POLSA realizuje kolejne cykle szkoleń.

Ważnym międzynarodowym projektem z udziałem POLSA, jest ENTRUSTED, którego celem jest zidentyfikowanie potrzeb i wymagań użytkowników końcowych bezpiecznej łączności satelitarnej. Projekt ten przyczyni się do sformułowania założeń i wytycznych dla przyszłego unijnego programu GOVSATCOM. Ma on zapewnić gwarantowany i bezpieczny dostęp do łączności satelitarnej dla administracji publicznej państw członkowskich UE oraz unijnych instytucji i agencji.

Polski sektor kosmiczny

Łączne zatrudnienie w polskim sektorze kosmicznym szacowane jest obecnie na blisko 12 tysięcy etatów w ramach kilkuset podmiotów gospodarczych (w roku 2020 było ich ponad 300). Polskie firmy szczególnie aktywne są w takich dziedzinach, jak m.in. robotyka i automatyka, mechatronika, systemy zasilania urządzeń pokładowych, systemy optyczne i komunikacyjne dla satelitów, sensory i penetratory gruntu dla sond kosmicznych, czy oprogramowanie testujące systemy i podsystemy obiektów wynoszonych na orbitę. Od kilku lat trwają też prace nad w pełni odzyskiwanymi polskimi rakietami suborbitalnymi, które w zamierzeniu mają osiągać pułap powyżej 100 km (tzw. linię Karmana – umowną granicę kosmosu). Projektowane są one tak, aby mogły zabrać kilkudziesięciokilogramowy ładunek, np. różnego rodzaju eksperymenty naukowo-inżynieryjne, do przeprowadzenia których wymagane są warunki mikrograwitacji.

Plany na 2022 rok związane z ESA

Rok 2022 to rok obchodów 10-lecia wejścia Polski do ESA. W tym kontekście szczególnie ważna będzie planowana na listopad Rada Ministerialna ESA, podczas której zapadać będą najważniejsze decyzje dotyczące finansowania europejskiego sektora kosmicznego, m.in. w kwestii nowych programów kosmicznych, kontynuacji już rozpoczętych oraz wieloletnich zobowiązań finansowych. Polska delegacja ustalając priorytety negocjacyjne bierze pod uwagę planowane przyjęcie w 2022 r. Krajowego Programu Kosmicznego, który wyznacza ścieżki rozwoju polskiego sektora kosmicznego na najbliższe lata.

Nie bez znaczenia także dla roli Polski w europejskim sektorze kosmicznym będzie ustawa o działalności kosmicznej, której zasadniczy kształt ma powstać w ciągu najbliższych miesięcy jako wynik prac środowisk naukowych i administracji publicznej.

W ramach obchodów rocznicy wejścia Polski do ESA, POLSA położy duży nacisk na informowanie o działalności Europejskiej Agencji Kosmicznej i jej roli dla rozwoju sektora kosmicznego. Szczegóły już niebawem na www.polsa.gov.pl