Jak Polacy rozszyfrowali sekret V2

To była jedna z najbardziej brawurowych akcji Armii Krajowej. Polski wywiad zdobył niewybuch rakiety V2, jednej z największych tajemnic III Rzeszy. 72 lata temu podczas operacji „Most III" przetransportowano części pocisku z okupowanej Polski do Londynu. Pozwoliło to aliantom na przygotowanie się do obrony przed atakami tej broni.

Minęła północ z 25 na 26 lipca 1944 r. W nocnej ciszy dał się słyszeć warkot ciężkiej lotniczej maszyny. Nad łąkami pod Tarnowem pojawiła się transportowa Dakota C47, należąca do brytyjskiego 267 Dywizjonu RAF. Za sterami siedział Nowozelandczyk George Culliford.

Po chwili maszyna wylądowała na tajnym lądowisku o kryptonimie „Motyl”. Drzwi się otworzyły i stanął w nich drugi pilot, porucz. Kazimierz Szrajer z polskiej 1586 Eskadry Specjalnego Przeznaczenia. Rozpoczęła się akcja „Most III”.

Tajna broń

– Celem lotów do Polski przeprowadzanych z lotniska pod Brindisi we Włoszech był transport pomiędzy Wielką Brytanią a okupowanym krajem kurierów, żołnierzy, broni, poczty i tajnych dokumentów – wyjaśnia Marek Jankowski, historyk II wojny. W 1944 r. zostały zorganizowane już dwa „Mosty”: w nocy z 15 na 16 kwietnia oraz z 29 na 30 maja.

Tym razem do kraju przyleciały cztery osoby, w tym emisariusz Rządu na Uchodźstwie Jan Nowak-Jeziorański. Z Polski maszyna zabierała pięciu pasażerów, wśród nich prof. Tomasza Arciszewskiego, późniejszego premiera rządu londyńskiego.

Na pokładzie miał się znaleźć też szczególnie cenny ładunek, którym opiekował się oficer wywiadu AK kpt. Jerzy Chmielewski „Rafał”. Wiózł on ukryte w specjalnych pojemnikach i workach dane na temat tajnej broni Hitlera – bomby V2 i elementy pocisku, zdobyte przez Armię Krajową.

Opracowana przez Niemców rakieta V2 była w 1944 r. używana do bombardowania Londynu, Paryża i Brukseli. – Aliantom zależało na zdobyciu jej planów i odkryciu zasad konstrukcji, aby mogli skutecznie przygotować się do obrony przed jej atakami – tłumaczy historyk.

Wywiad AK ustalił, że próby z nową bronią Niemcy prowadzą m.in. na poligonie w rejonie Sarnak w pobliżu Białej Podlaskiej. 20 maja 1944 r. partyzantom udało się zdobyć niewybuch V2. Po rozebraniu pocisku na części system sterowania rozszyfrował radiotechnik inż. Janusz Groszkowski, a profesor chemii Politechniki Warszawskiej Marceli Struszyński przeanalizował napęd rakiety.

Plany V2, mikrofilmy, wyniki analiz polskich naukowców i kluczowe części pocisku postanowiono przewieźć do Londynu w ramach operacji „Most III”.


Opóźniony start

Przygotowaniami do akcji zajmował się m.in. ppłk Władysław Kabat „Brzechwa", dowódca osłony„Zgrupowania Motyl”. Jak pisał w swoich wspomnieniach, nie obyły się bez przeszkód.

„Najpierw lot uniemożliwiły ulewne deszcze, które rozmoczyły lądowisko. Potem na „naszych” łąkach wylądowały dwa niemieckie samoloty zwiadowcze, które próbowały tam startów i lądowań. Na szczęście odleciały 24 lipca” – relacjonował ppłk Kabat.

W ostatniej chwili, tuż przed akcją we wsi Wał-Ruda oddalonej 1,5 km od lądowiska, pojawił się oddział ok. 100 lotników niemieckich z armatkami przeciwlotniczymi.  „Postanowiliśmy nie zmieniać planu, a jedynie przygotować się na odparcie ewentualnego ataku” – wspomina w relacji umieszczonej na stronie powiatu tarnowskiego płk Zdzisław Baszak „Pirat”, zastępca dowódcy akcji „Most III”.
Samo wyładowanie i załadowanie Dakoty zajęło AK-owcom kilka minut. Kiedy wszystko było gotowe, pilot odpalił silniki, ale samolot nie chciał ruszyć. Dwie próby startu zakończyły się niepowodzeniem. Zdesperowani żołnierze rozważali już spalenie maszyny.

„Podszedłem parę kroków wzdłuż samolotu, patrzę, a jego koła siedzą głęboko w ziemi” – opowiadał płk Baszak. Podmokły teren sprawił, że samolot zakopał się w grząskim gruncie. Po rozładowaniu maszyny pod jej kołami wykopano rowy, podłożono deski i po trzeciej próbie Dakota ruszyła.

„Za parę minut byliśmy w powietrzu, biorąc kierunek na Tatry i Brindisi. Cała operacja zamiast 6 minut trwała prawie półtorej godziny” – pisał w powojennej relacji porucz. Szrajer.

Jak podkreślał ppłk Kabat, wydarcie Niemcom tajemnicy ich „cudownej broni” przez wywiad AK i przekazane jej Anglikom było jednym z największych wyczynów II wojny. O uczestnikach akcji mówiono, że „ocalili Londyn”. Taki napis widnieje też na upamiętniającym ich pomniku ustawionym na terenie dawnego lądowiska.

V2 – Vergeltungswaffe-2 (broń odwetowa nr 2) był pierwszym w historii rakietowym pociskiem balistycznym. Niemcy pierwsze próby przeprowadzili w 1942 r., a rok później uruchomiono produkcję. Tajne zakłady zbrojeniowe w Peenemunde (niedaleko dzisiejszego Świnoujścia), gdzie powstawało V2, namierzył w lutym 1943 r. wywiad Armii Krajowej. Po zniszczeniu ośrodka przez aliantów Niemcy przenieśli produkcje w głąb Rzeszy, m.in. do podziemnej fabryki w Nordhausen w górach Harz. Rakiet o zasięgu prawie 400 km wystrzeliwanych z terenu Holandii Niemcy używali do ostrzału miast Wielkiej Brytanii. W 1944 r. bombardowali też m.in. Paryż, Brukselę i Antwerpię. W czasie wojny odpalono 5500 rakiet, które spowodowały śmierć przeszło 7 tys. osób.
Anna Dąbrowska