Z serii "Spotkania przy samolocie": Iljuszyn Ił-28

W dniu 27 Lutego 2022 r. (niedziela), o godzinie 12.00 Muzeum Lotnictwa Polskiego zaprasza na kolejne spotkanie prowadzone przez Jana Hoffmanna.

Zaproszenie na opowieść o historii lotnictwa kierowane jest zarówno do młodzieży, jak i dorosłych.

Prowadzone będą rozmowy o rosyjskim samolocie bombowym opracowanym pod koniec lat 40-ych XX wieku i potem intensywnie rozwijanym. Okazał się niezwykle udaną konstrukcją o wysokich osiągach i doskonałych właściwościach eksploatacyjnych. Był produkowany w kilku wersjach, w tym przeznaczonej do przenoszenia taktycznej bomby atomowej. Samoloty Ił-28 były też na uzbrojeniu Polskiego Lotnictwa. Uczestnicy spotkania poznają historię i konstrukcję tego ważnego dla rozwoju techniki lotniczej samolotu.

Iljuszyn Ił-28

W 1946 roku w ZSRR pojawiły się pierwsze myśliwskie samoloty z napędem turboodrzutowym. W lecie 1946 roku kilka zespołów konstruktorów dostało polecenie opracowania ciężkiego wielosilnikowego samolotu bombowego wyposażonego w nowy napęd. Szereg konstrukcji pozostało w fazie projektu, kilka nie wyszło poza stadium prototypu. Konstruktorzy początkowo nie zdawali sobie sprawy ze złożoności technicznej i aerodynamicznej takiego samolotu.

Zespół konstruktorów z Biura Doświadczalno-Konstrukcyjnego - 240 (OKB-240) kierowanego przez Iljuszyna również podjął się tego zadania. Rozpoczęto projektowanie bombowca nazwanego Ił-22, napędzanego 4 silnikami turboodrzutowymi. W jego konstrukcji zastosowano szereg niezwykle ciekawych rozwiązań technicznych. W lipcu 1947 roku samolot został oblatany, niestety w lutym 1948 roku próby przerwano z powodu niedopracowanych silników TR-1 rodzimej konstrukcji.

Aby nie zmarnować wysiłku konstruktorów włożonego w opracowanie tej konstrukcji, Iljuszyn podjął decyzję rozpoczęcia projektowania nowego odrzutowego bombowca frontowego. Było to bardzo ryzykowne przedsięwzięcie, ponieważ przystąpiono do jego realizacji bez polecenia rządowego, na dodatek Iljuszyn "wszedł w drogę" zespołowi Tupolewa, projektującemu taki sam samolot na polecenie Rady Ministrów.

W tym czasie pojawiły się w ZSRR nowoczesne silniki turboodrzutowe zakupione w Wielkiej Brytanii. Iljuszyn początkowo chciał oprzeć nową konstrukcję bombowca na opracowanym wcześniej Ił-22, zamieniając napęd na 4 angielskie silniki RR "Nene", ale przeprowadzona analiza wykazała że lepiej będzie zaprojektować całkowicie nowy samolot z wykorzystaniem dotychczasowych doświadczeń. Dla tej nowej konstrukcji zarezerwowano nazwę Ił-28.

Bombowiec zaprojektowano w układzie dwusilnikowego górnopłata, wyposażonego w trójpodporowe podwozie z przednim punktem podparcia. Załogę ograniczono do 3 ludzi: pilota, nawigatora-bombardiera i tylnego strzelca-radiotelegrafisty. W samolocie były dwa przedziały ciśnieniowe zwiększające komfort pracy załogi na większych wysokościach. Pod skrzydłami o prostej krawędzi natarcia były zamontowane dwie gondole silnikowe, do których chowane było podwozie główne. Skośne usterzenie poziome i pionowe pozwalało na utrzymanie odpowiedniej stateczności i sterowności przy dużych prędkościach.

Zaprojektowano też niezwykle skuteczną instalację przeciwoblodzeniową, zasilaną gorącym powietrzem pobieranym ze sprężarek silników turboodrzutowych. Ułatwiało to działanie samolotu w różnych warunkach pogodowych i klimatycznych. Dla skrócenia rozbiegu przewidywano możliwość użycia rakiet startowych. Uzbrojenie bombowe i strzeleckie składało się z różnego rodzaju bomb o maksymalnej masie 3000 kg (zabieranych do komory bombowej wewnątrz kadłuba) oraz 4 działek kal. 23 mm, z których 2 zamontowano z przodu kadłuba (2 nieruchome działka tzw. kursowe) oraz 2 działka w ruchomym stanowisku obronnym w części ogonowej.

W projekcie przewidziano odpowiednie podziały technologiczne kadłuba i skrzydeł ułatwiające produkcję, ułatwiony był też montaż wyposażenia wewnętrznego. Pracochłonność produkcji bombowca Ił-28 była porównywalna z wyprodukowaniem myśliwca frontowego. Na Ił-28 przewidywano montaż najnowocześniejszego wówczas wyposażenia radiowego do łączności i nawigacji oraz urządzeń celowniczych (optyczny i radiolokacyjny celownik bombowy).

Tempo pracy nad samolotem było niezwykle szybkie. W styczniu 1948 roku Iljuszyn zatwierdził projekt i polecił wykonywanie rysunków roboczych. W czerwcu 1948 roku Rada Ministrów podjęła decyzję o włączeniu bombowca Ił-28 do planu budowy samolotów doświadczalnych Ministerstwa Przemysłu Lotniczego. W lipcu tego samego roku Ił-28 został oblatany i uzyskał wysoką ocenę pilota doświadczalnego. Uznano go za łatwy i bezpieczny w pilotażu, możliwy był lot na jednym silniku. Prototyp latał na oryginalnych angielskich silnikach RR "Nene", które w grudniu 1948 roku zastąpione zostały rosyjskimi RD-45F (kopia silnika angielskiego "Nene"). Między lutym a kwietniem 1949 roku przeprowadzono próby wojskowe zakończone pozytywną oceną.

Równolegle z próbami Ił-28 trwały badania jego konkurenta, bombowca Tupolewa Tu-14, cieszącego się poparciem wojskowych. Wybór typu samolotu, który należało skierować do produkcji, był niezwykle trudny. Ostateczną decyzję podjął Stalin w połowie maja 1949 roku, wybierając Ił-28. Produkcję seryjną rozpoczęto w 3 wytwórniach w Moskwie, Woroneżu i Omsku. Również twórcy samolotu Tu-14 byli w pewien sposób usatysfakcjonowani, ich bombowiec był produkowany na potrzeby lotnictwa morskiego.

Po decyzji Stalina Rada Ministrów zaleciła zwiększenie prędkości Ił-28. W sierpniu 1949 roku oblatano bombowiec Ił-28 napędzany mocniejszymi silnikami WK-1 (udoskonalone angielskie RR "Nene"), który stał się wreszcie wzorcem do masowej produkcji. W samolocie tym wprowadzono zmiany w konstrukcji oraz w rozmieszczeniu wyposażenia. Najciekawszą innowacją była zmiana kształtu gondoli silnikowych, których powierzchnia przekroju poprzecznego została zmniejszona na przejściu pod skrzydłami (rozwiązanie znane w technice lotniczej pod nazwą "reguła pól"). Miało to istotny wpływ na zmniejszenie oporu czołowego oraz dalsze zwiększenie prędkości i zasięgu lotu.

Po próbach kontrolnych przeprowadzonych w sierpniu i wrześniu 1949 roku samolot skierowano do produkcji seryjnej. Pierwsze bombowce Ił-28 trafiły do radzieckich pułków na początku 1950 roku, gdzie od razu zyskały uznanie wśród personelu latającego za doskonałe właściwości pilotażowe. Obsługa techniczna ceniła je za doskonały dostęp do silników oraz elementów wyposażenia. Do wad należał brak hamulców aerodynamicznych (utrudniało to loty "w szyku") oraz wyposażenie radiotechniczne złej jakości.

Już w październiku 1949 roku Iljuszyn zatwierdził projekt wersji szkolnej nazwanej Ił-28U. Zamierzano w ten sposób ułatwić załogom opanowywanie nowej techniki, wzbudzającej tradycyjną nieufność wśród radzieckich lotników. Nowy samolot oparty został na konstrukcji bombowca Ił-28. Oblatany został w marcu 1950 roku. Po próbach w jednym z pułków bombowych skierowano go to produkcji seryjnej realizowanej w wytwórni w Moskwie. Wprowadzenie Ił-28U do eksploatacji miało wielki wpływ na przyśpieszenie opanowania pilotażu innych wersji Ił-28. Kabina pilota-instruktora została umieszczona w przebudowanej przedniej części kadłuba (mieszczącej w bombowcu nawigatora-bombardiera). Pozostałe kabiny pilota-ucznia (w bombowcu zajmowana przez pilota) oraz radiotelegrafisty, pozostały bez zmiany. Ił-28U został pozbawiony uzbrojenia strzeleckiego i bombowego.

Praktycznie równolegle z opracowaniem Ił-28U projektowana była wersja rozpoznawcza nazwana Ił-28R, oblatana w kwietniu 1950 roku. Jej przeznaczeniem było taktyczne i operacyjne rozpoznanie w dzień oraz w nocy. Komorę bombową zaadaptowano do zabierania różnego rodzaju aparatów fotograficznych, bomb oświetlających oraz zbiorników paliwa. Dodatkowe zbiorniki zostały również zamontowane na końcach skrzydeł. Ił-28R był uzbrojony w 3 działka (1 w przedniej części kadłuba i 2 w ruchomym stanowisku obronnym w ogonie samolotu). W następnych latach samoloty Ił-28R zostały przystosowane do rozpoznania radiotechnicznego i wojny radioelektronicznej (aktywne i pasywne zakłócanie urządzeń radiotechnicznych przeciwnika).

W lecie 1950 roku samoloty Ił-28 wprowadzono do lotnictwa morskiego. Były to zwykłe bombowce, z których część przystosowano do przenoszenia torpedy rakietowej (1 torpeda w komorze bombowej).

Postęp w dziedzinie konstrukcji bomb jądrowych doprowadził do zmniejszenia ich masy i rozmiarów. W połowie lat 50. podjęto decyzję przystosowania niektórych bombowców Ił-28 do przenoszenia takiego uzbrojenia. Adaptacja polegała na wprowadzeniu klimatyzacji komory bombowej w celu utrzymania stałej temperatury ładunku jądrowego, wprowadzono również odpowiednie urządzenia kontrolno-pomiarowe i rozkodowujące. Samoloty zewnętrznie nie różniły się od zwykłych bombowców.

W 1967 roku próbowano dostosować bombowiec do celów szturmowych. Bomby, rakiety niekierowane oraz zasobniki z bronią strzelecką mogły być podwieszane na 12 zewnętrznych wysięgnikach pod skrzydłami. Tę adaptację nazwano Ił-28Sz, a miały ją wykonywać zakłady remontowe. Po przerobieniu kilku samolotów dalsze prace przerwano.

W 1954 roku weszła do eksploatacji cywilna wersja nazwana Ił-20 (stosowano też nazwę Ił-28P), przeznaczona do przewozu przesyłek pocztowych.

Na początku lat 60. uznano samolot Ił-28 za zbyteczny, nie odpowiadający "polityce rakietowej" lansowanej przez radzieckie kierownictwo polityczne i państwowe. W wyniku podjętej decyzji skasowano (zniszczono) większość Ił-28 różnych wersji. Część samolotów przeznaczono na cele latające (Ił-28M), niektóre używano jako nosiciele i holowniki celów latających, inne posłużyły do różnych doświadczeń.

W latach 1949–1955 wyprodukowano w ZSRR 6316 samolotów Ił-28 wszystkich wersji. Licencyjną produkcję samolotu rozpoczęto w 1967 roku w Chińskiej Republice Ludowej pod nazwą H-5. Produkowano tam wersję bombową (w tym też dostosowaną do przenoszenia broni jądrowej), rozpoznawczą i szkolną. W samolotach H-5 wprowadzono zmiany w konstrukcji i wyposażeniu.

Ił-28 znajdował się na uzbrojeniu lotnictwa wojskowego licznych krajów, brał też udział w wielu konfliktach lokalnych.

W Polsce zdecydowano się zakupić Ił-28 w drugiej połowie 1951 roku. Pierwsze samoloty dotarły w 1952 roku. W sumie dla naszego lotnictwa wojskowego zakupiono 80 bojowych i 16 szkolnych Ił-28U, nazwanych w naszym lotnictwie SIł-28. Wśród samolotów bojowych znalazła się również wersja rozpoznania fotograficznego Ił-28R. Kilka bombowców i samolotów rozpoznawczych zostało dostosowanych do rozpoznania radiotechnicznego i walki radioelektronicznej. Ostatnie Ił-28 wycofano z naszego lotnictwa w 1977 roku.