Cenne pamiątki po polskich lotnikach dostępne dla zwiedzających w Muzeum Lotnictwa Polskiego

Już tylko do końca listopada 2019 r. w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie można oglądać wystawę czasową poświęconą wybitnym polskim oficerom lotnictwa: Stanisławowi Nazarkiewiczowi, Tadeuszowi Anderszowi, Stanisławowi Kłosowskiemu, Pawłowi Moskwie oraz Mieczysławowi Wiórkiewiczowi.

Zakupiona dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego kolekcja to 48 eksponatów. Pamiątki po polskich lotnikach to odznaka imienna, fotografie, naszywki, naramienniki, orły z czapek oficerskich, guziki mundurowe, legitymacje oraz odznaka oficerska 2 Pułku Lotniczego. Artefakty pochodzą głównie z lat 1940-1945, gdy bohaterowie wystawy służyli w Polskich Siłach Powietrznych na Zachodzie. W zbiorze wyróżniają się odznaka oficerska 2 Pułku Lotniczego oraz Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, obydwie pochodzące z okresu przed wybuchem drugiej wojny światowej.

Kolekcja stanowi uzupełnienie i rozwinięcie zbiorów Muzeum Lotnictwa Polskiego dokumentujących losy lotników 2. Pułku Lotniczego w Krakowie oraz służących w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie.

Płk pil. Stanisław Nazarkiewicz urodził się 7 sierpnia 1896 r. w Krakowie. W kwietniu 1915 r. został powołany do armii austriackiej. Służył w 16 i 22 Pułku Piechoty w kompani karabinów maszynowych. W stopniu podporucznika przez dwa lata był na froncie rosyjskim i włoskim. W 1918 r. został skierowany na kurs techniczny oficerów lotnictwa. Po zakończeniu I wojny światowej powrócił do Krakowa. 11 listopada 1918 r. poleciał jako obserwator z por. pil. Stefanem Stecem do Warszawy z dokumentami dla Komendanta Józefa Piłsudskiego. 17 listopada 1918 r. został przydzielony jako obserwator do samolotu łącznikowego gen. Roji. Z lotniska w Przemyślu wykonał kilka lotów na rzecz wojsk odsieczy Lwowa. W lutym 1919 r. został skierowany na kurs pilotażu w Warszawie a następnie do Szkoły Pilotów w Krakowie. Po ukończonym kursie został przydzielony do parku lotniczego jako kierownik warsztatów. 1 grudnia 1919 r. Dekretem Naczelnego Wodza L 1827 został mianowany porucznikiem. W 1920 r. uzyskał tytuł i odznakę pilota. W czerwcu 1920 r. został przydzielony do 17 Eskadry Wywiadowczej, z którą wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1921 r. został dowódcą 21 Eskadry. Od października 1921 do sierpnia 1922 r. był oficerem taktycznym 2 Pułku Lotniczego w Krakowie (stacjonującym na terenie lotniska Rakowice-Czyżyny).

W marcu 1939 r. został dowódcą 2 Pułku Lotniczego w Krakowie. We wrześniu 1939 r. był dowódcą lotnictwa Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Narew". 17 września 1939 r. przekroczył granicę z Rumunią. W październiku 1939 r. drogą morską dotarł do Francji. We Francji był komendantem obozu lotniczego w Septfonds oraz oficerem łącznikowym dla mechaników zatrudnionych w zakładach zbrojeniowych. Po kapitulacji Francji przedostał się 16 lipca 1940 r. do Wielkiej Brytanii. W Anglii był członkiem Sztabu Polskich Sił Powietrznych i szefem biura Historycznego. Po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii.

Płk dypl. pil Stanisław Nazarkiewicz był odznaczony m.in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Walecznych trzykrotnie, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Polową Odznaką Pilota nr 122, Francuską Odznaką Pilota, Srebrnym i Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę, Krzyżem za Wojnę 1918-1921, Medalem za Wojnę 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości, Medalem Lotniczym oraz pamiątkowymi medalami brytyjskimi i austriackimi.

(fot. Jakub Link-Lenczowski, Muzeum Lotnictwa Polskiego)

Tadeusz Andersz urodził się 27 września 1918 w Hoensbroek. Generał brygady, pilot Wojska Polskiego, major dyplomowany Królewskich Brytyjskich Sił Powietrznych. W 1937 r. rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, przerwaną przez wybuch II wojny światowej. Po ewakuacji do Rumunii internowany w obozie w Slatinie, skąd uciekł do Francji, gdzie służył w polskim lotnictwie wojskowym. Po klęsce w 1940 r. przedostał się do Wielkiej Brytanii). W okresie od lata 1941 r. do listopada 1943 r. był pilotem, a potem także dowódcą eskadry 315 Dywizjonu Myśliwskiego "Dęblińskiego". Po okresie służby instruktorskiej, od marca 1944 r. walczył w 61 Dywizjonie Myśliwskim 56 Grupy Myśliwskiej 8 Armii Powietrznej Stanów Zjednoczonych (za wiedzą i akceptacją polskich władz). Od sierpnia 1944 r. do kwietnia 1945 r. był dowódcą Dywizjonu 315, a następnie w sztabie 12 Grupy Myśliwskiej. W czasie służby Andersz wykonał 167 lotów bojowych, uznano mu dwa zestrzelenia pewne i jedno prawdopodobne.

Stanisław Kłosowski (ur. 11 stycznia 1913 w Niwce, zm. 1971 w Anglii) był pilotem lotnictwa bombowego i specjalnego przeznaczenia. Podczas służby wojskowej brał udział w wojnie obronnej we wrześniu 1939 r. jako pilot 216 Eskadry Bombowej (XV dywizjon bombowy) walczył na samolocie PZL.37 Łoś. Służył również w Dywizjonie 301 PSP w Anglii.

Podczas służby w 1586. Eskadrze Specjalnego Przeznaczenia latał nad terytorium Polski z Cichociemnymi. Kłosowski był jednym z siedmiu lotników odznaczonych najwyższym Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari i jedynym podoficerem, który dostąpił tego zaszczytu. Kłosowski był także jednym z niewielu lotników (obok Zbigniewa Szostaka i nawigatora Stanisława Króla oraz pilota Jana Cholewy) lotnictwa bombowego, którzy wykonali ponad 100 lotów bojowych nad terenem nieprzyjaciela. Kłosowski zdecydowaną większość lotów bojowych wykonał z dowódcą 1586 ESP mjr. naw. Stanisławem Królem.

(fot. Jakub Link-Lenczowski, Muzeum Lotnictwa Polskiego)

Paweł Jan Moskwa urodził się 5 grudnia 1909 r. w Zurychu. Jesienią 1929 r. rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Dęblinie. Trzymiesięczny okres rekrucki odsłużył w kompanii CKM w Zambrowie. W 1932 r. ukończył szkołę w stopniu kaprala podchorążego i otrzymał tytuł i odznakę obserwatora nr 905. Awansowany na stopień podporucznika był oficerem rezerwy 1 Pułku Lotniczego w Warszawie. Zmobilizowany w sierpniu 1939 r. wziął udział w wojnie obronnej 1939 r. w składzie Eskadry Sztabowej dowodzonej przez kpt. pil. Henryka Wirszyłło. We wrześniu 1939 r. wykonywał loty rozpoznawcze i loty z rozkazami. 8 września 1939 r. na RWD-14 dostarczył rozkazy Naczelnego Wodza dla dowództwa otoczonej Warszawy. 17 września 1939 r. przekroczył granicę rumuńską. Przedostał się do Francji, a po jej upadku do Wielkiej Brytanii. Po przeszkoleniu otrzymał przydział bojowy do 300 Dywizjonu Bombowego. Po wykonaniu pełnej tury lotów bojowych odszedł na kurs pilotażu w Newton. Po ukończonym kursie pełnił służbę pilota w szkole dla nawigatorów.

Paweł Moskwa był także pisarzem, poetą i rysownikiem. Pierwsze jego utwory były drukowane w warszawskiej prasie, a podczas wojny publikowane w emigracyjnych wydawnictwach. W 1943 r. ukazał się pierwszy tomik jego wierszy pt. "Powrót", a w 1947 r. zbiór wierszy pt. tytułem "Air Mail". Na emigracji był członkiem Związku Pisarzy Polskich. Przez 4 lata pełnił funkcję redaktora naczelnego "Skrzydeł" (pierwsze pismo żołnierzy Polskich Sił Powietrznych), a przez 8 lat był członkiem komitetu redakcyjnego. Był inicjatorem i redaktorem wydania "Antologii Poezji i Prozy Lotniczej". Paweł Moskwa zmarł 2 marca 1987 r. w Londynie.

Mjr obs. pil. Paweł Moskwa został odznaczony m.in.: Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari nr 9696, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, trzykrotnie Medalem Lotniczym oraz medalami brytyjskimi i francuskimi.

(fot. Jakub Link-Lenczowski, Muzeum Lotnictwa Polskiego)

Mieczysław Wiórkiewicz (ur. 12 marca 1907 r. w Przysusze, zm. 31 stycznia 1987 w Warszawie) był majorem, pilotem Wojska Polskiego. Wiórkiewicz ukończył Kurs Kadetów, a w 1928 r. Oficerską Szkołę Lotniczą w Dęblinie jako podporucznik obserwator z przydziałem do 4 pułku lotniczego w Toruniu, początkowo w 42, a następnie w 43 eskadrze. W połowie 1931 r., po ukończeniu kursu w Dęblinie, otrzymał dyplom pilota wojskowego (pierwsza lokata) i został przeniesiony do 41 eskadry liniowej. W 1932 r. Wiórkiewicz ukończył z wyróżnieniem kurs myśliwski w Grudziądzu, po którym skierowano go do 121 eskadry myśliwskiej w Krakowie. W listopadzie nadano mu Odznakę Pilota Myśliwskiego I Klasy i został mianowany dowódcą 122 eskadry myśliwskiej 2 Pułku Lotniczego w Krakowie. W pierwszym półroczu 1939 r. przebywał na kursie przygotowawczym do Wyższej Szkoły Wojennej, lecz ze względu na wybuch wojny we wrześniu 1939 r. został skierowany do 122 eskadry myśliwskiej, nad którą objął dowództwo. W trakcie działań bojowych wykonał 11 lotów, zestrzelił 1 samolot (Junkers Ju 87) i 1 uszkodził (Dornier Do 17). Na liście Bajana został sklasyfikowany na 416. pozycji. Zaliczono mu uszkodzenie jednego samolotu.

Pod koniec września 1939 r. na rozkaz przełożonych na czele grupy pilotów przekroczył granicę rumuńską. Od marca 1940 r. Wiórkiewicz był dowódcą polskiej szkolnej eskadry myśliwskiej w Lyonie, lecz nie wziął czynnego udziału w kampanii francuskiej. Pod koniec czerwca 1940 r. poprzez Oran i Casablancę przybył do Wielkiej Brytanii. We wrześniu 1940 r. został dowódcą eskadry w 308 dywizjonie myśliwskim. Od kwietnia 1941r. jako inspektor Polskich Sił Powietrznych na obczyźnie został przeniesiony do Dowództwa Lotnictwa Myśliwskiego RAF, gdzie pełnił funkcję oficera łącznikowego, a później oficera taktycznego. Następnie awansowany do stopnia majora objął dowództwo 315 dywizjonu myśliwskiego. Po ukończeniu studiów w Wyższej Szkole Lotniczej, we wrześniu 1944 r., został szefem Wydziału Wyszkolenia w Dowództwie Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii.