Poznaj PAŻP: Kontrola ruchu lotniczego w Polsce na przestrzeni stu lat

Zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią, Polska Agencja Żeglugi Powietrznej zaprasza na pierwszy odcinek nowej odsłony cyklu "Poznaj PAŻP".

Pozostając w duchu tegorocznych obchodów stulecia kontroli ruchu lotniczego, tym razem Agencja skupiła się na historii służb żeglugi powietrznej.

Dziś dowiecie się jak zmieniała się kontrola ruchu lotniczego w Polsce na przestrzeni stu lat. Zapraszamy!

Kontrola ruchu lotniczego zmieniała się z biegiem lat wraz z dynamicznie rosnącym międzynarodowym rynkiem powietrznych przewozów pasażerskich i towarowych oraz rozwojem technologii używanych w obszarze łączności, nawigacji i dozorowania. Jej początków w naszym kraju można doszukiwać się w latach 20. ubiegłego wieku, kiedy to rozpoczęto wyznaczanie i budowę tras lotniczych. W tym okresie ukazały się pierwsze zarządzenia regulujące zagraniczny ruch lotniczy nad terytorium Polski i wyznaczono miejsca dozwolonych przelotów granicy państwowej. Pojawiały się pierwsze elementy nawigacji naziemnej i instalacje w portach lotniczych. W tej samej dekadzie opublikowano też krajowe i zagraniczne szlaki lotnicze wraz ze szczegółowymi przepisami opisującymi zasady poruszania się w nich.

Również przed drugą wojną światową postępował rozwój łączności radiowej. Początkowo w radiową aparaturę nadawczą zostały wyposażone największe porty lotnicze, później radiostacje otrzymały też samoloty. Jesienią 1932 roku rozpoczęto prowadzenie łączności radiowej (alfabetem Morse’a) na trasach krajowo-zagranicznych, a w końcu także krajowych. Na nowo otwartym lotnisku Okęcie powstała wieża sygnałowa nocnej latarni lotniczej i konstrukcja, będąca dalekim przodkiem dzisiejszej wieży kontroli ruchu lotniczego. Niebawem też warszawski port otrzymał pierwsze urządzenia radionawigacyjne dla użytku cywilnej komunikacji lotniczej, które umożliwiły usprawnienie ruchu lotniczego w trudnych warunkach meteorologicznych. Jeszcze przed wybuchem wojny rozpoczął się kolejny etap rozbudowy tras lotniczych i prace nad lepszym wykorzystaniem i rozbudową urządzeń radionawigacyjnych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych.

W początkowym okresie powojennym całokształt zagadnień związanych z operacjami powietrznymi w Polsce spoczywał w gestii PLL „LOT". Przedsiębiorstwo prowadziło czynności, które dziś nazwalibyśmy kontrolą ruchu lotniczego, ale też zajmowało się budową, konserwacją oraz eksploatacją portów lotniczych. Jednakże z czasem, wraz z coraz dynamiczniejszym rozwojem światowego lotnictwa komunikacyjnego już w czasach pokoju i rosnącymi potrzebami w zakresie infrastruktury lotniczej, 1 września 1959 roku utworzono odrębny podmiot – Zarząd Ruchu Lotniczego i Lotnisk Komunikacyjnych. Stał się on kontynuatorem odpowiednika dzisiejszych służb żeglugi powietrznej, zapewnianych wcześniej przez PLL „LOT”, a zarazem przodkiem Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej.

W ciągu kolejnych sześciu dekad lotnictwo komunikacyjne znacząco się zmieniło. Przepisy, technologia pracy, infrastruktura czy struktura przestrzeni powietrznej były na bieżąco dostosowywane do rosnącego natężenia ilości operacji powietrznych. Zmiany miały zapewniać i podnosić poziom bezpieczeństwa żeglugi powietrznej, a zarazem umożliwiać płynną realizację operacji lotniczych. Od początku XXI wieku zaczęły także wychodzić naprzeciw kolejnym wyzwaniom: redukcji negatywnego wpływu lotnictwa na środowisko, efektywniejszemu wykorzystaniu pojemności przestrzeni powietrznej czy integracji lotnictwa z nowymi użytkownikami przestrzeni powietrznej, jak choćby operatorami dronów.

Od początku wydawania licencji kontrolerów ruchu lotniczego w Polsce, ZRLiLK, a potem Agencja Ruchu Lotniczego i PAŻP zapewniały kształcenie personelu operacyjnego. W lutym i marcu 1964 roku przeprowadzono pierwszy kurs szkolenia praktycznego na symulatorze kontroli proceduralnej w nowo utworzonym Ośrodku Szkolenia w Rzeszowie, w którym udział wzięli absolwenci szkolenia teoretycznego. Z czasem Ośrodek został przeniesiony do Warszawy i poszerzył swą działalność. Zaczęto przechodzić od kontroli proceduralnej do kontroli dozorowanej (radary). Dziś, obok radykalnie zreformowanego w 2015 roku szkolenia teoretycznego, Ośrodek Szkolenia Personelu ATS PAŻP umożliwia kompleksowy trening praktyczny z wykorzystaniem radarowych symulatorów kontroli ruchu lotniczego.

Ewolucja pracy operacyjnej objęła odejście od wypisywanych ręcznie, a potem drukowanych pasków postępu lotu i wykorzystanie komputerowych systemów ATM. Dziś systemem wykorzystywanym do zarządzania ruchem lotniczym jest PEGASUS_21, wzbogacony o inne przydatne narzędzia operacyjne tworzone lub współtworzone przez Polską Agencję Żeglugi Powietrznej. Znaczącym zmianom uległa też cała infrastruktura CNS (łączność, nawigacja i dozorowanie), która przeszła długą i wyboistą drogę od chwili budowy pierwszego radaru precyzyjnego podejścia na Okęciu przeszło pół wieku temu. Pokrycie radarowe w Polsce było stopniowo zwiększane i uszczelniane, a infrastrukturę naziemną modernizowano równolegle z opracowywaniem i wdrażaniem technologii wykorzystywanych na pokładach statków powietrznych. Rozwijane były możliwości transponderów, przekazujących kontrolerom coraz większą liczbę automatycznych informacji zwrotnych o położeniu i zachowaniu samolotów.

Od początku kontroli ruchu lotniczego rozbudowywano też sieci łączności radiowej, telefonicznej i dalekopisowej. Z czasem pojawiły się nowe kanały łączności, jak choćby łącze przekazywania danych CPDLC, umożliwiające prowadzenie komunikacji tekstowej (w sposób bardzo przypominający wysyłanie popularnych wiadomości SMS) między kontrolerem a pilotem. Klasyczne radiolatarnie nawigacyjne typu VOR, a przede wszystkim NDB zaczęły ustępować miejsca systemom satelitarnym i z biegiem czasu rozpoczęto ich wycofywanie. W nieco wolniejszym tempie zachodzą zmiany w zakresie pomocy nawigacyjnych wspomagających lądowanie – tu systemy ILS CAT I są powoli wypierane przez GBAS.

Zmieniała się też sama przestrzeń powietrzna Polski. W latach 1963-1964 opracowano nowy układ dróg lotniczych z 10 radiolatarniami typu VOR. Wpływ na to miały potrzeby operacyjne, dążące do zapewnienia bezpieczeństwa operacji lotniczych i zredukowania obciążenia pracą kontrolerów ruchu lotniczego. Również same możliwości techniczne i rozwój infrastruktury nawigacji, łączności i radiolokacji sprawiały, że polska przestrzeń powietrzna była reorganizowana, dzieląc się na kolejne górne i dolne sektory obszarowe. Ustanowiono strefy i rejony kontrolowane przy kolejnych polskich lotniskach, a w ramach przestrzeni powietrznej wydzielono struktury dedykowane określonym użytkownikom. Zreorganizowano także wspomaganie ruchu lotniczego w przestrzeni niekontrolowanej poprzez utworzenie służby informacji powietrznej (FIS).

Działalność Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej, która dziś dba o bezpieczeństwo żeglugi powietrznej w naszym kraju, to zresztą nie tylko kontrola ruchu lotniczego. PAŻP to także inne służby ruchu lotniczego, Inspekcja Lotnicza, publikacje lotnicze, zarządzanie pojemnością i przepływem ruchu lotniczego, projektowanie procedur lotu, działalność międzynarodowa, projekty badawczo-rozwojowe, zaplecze techniczne i wiele innych sektorów administracyjno-biurowych, bez których kontrola ruchu lotniczego jako całość nie byłaby w stanie funkcjonować. Niektóre z nich były prezentowane w cyklu „Poznaj PAŻP”, przybliżającym działalność Agencji. I wszystkie czerpią z całego wieku doświadczenia, wiedzy i rozwoju światowej i polskiej kontroli ruchu lotniczego.