100 lat temu powstało w Polsce lotnictwo morskie

Gdyńska Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej obchodzi 15 lipca setną rocznicę narodzin lotnictwa morskiego.

Sto lat temu, w lipcu 1920 roku, pięć miesięcy po symbolicznych zaślubinach Polski z Bałtykiem powstała w Pucku Baza Lotnictwa Morskiego. Już po dwóch tygodniach, mechanicy, dysponując zaledwie kilkoma wrakami, pozostawionymi przez armię pruską, zmontowali wodnosamolot typu Friedrichshafen FF.33 H, którym, w dniu 15 lipca 1920 r, pierwszy lot nad Morzem Bałtyckim wykonał chor. pil. Andrzej Zubrzycki. Dzień ten uznawany jest za symboliczną datę narodzin polskiego lotnictwa morskiego.

15 lipca 2020 r. odbędzie się uroczysta msza św. w intencji lotników morskich w Kościele Garnizonowym w Gdyni-Oksywiu. Tam też nastąpi odsłonięcie tablicy pamiątkowej poświęconej 100 leciu lotnictwa morskiego. Złożona także zostaniewiązanka kwiatów pod obeliskiem poświęconym lotnikom morskim, na cmentarzu garnizonowym MW w Gdyni-Oksywiu.

Z okazji setnego jubileuszu powstania lotnictwa lorskiego przypominamy historię jego powstania.

Historia polskiego lotnictwa morskiego

W maju 1919 roku w Departamencie ds. Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych utworzono specjalną komórkę sztabową, której zadaniem miała być budowa zrębów organizacyjnych pierwszej polskiej jednostki lotnictwa morskiego. 1 lipca 1920 roku, zaledwie pięć miesięcy po odzyskaniu przez Polskę dostępu do 140 km skrawka wybrzeża, zagwarantowanego Traktatem Wersalskim, powstała polska Baza Lotnictwa Morskiego, a obowiązki jej dowódcy objął kpt. mar. Wiktoryn Kaczyński. Baza powstała w Pucku, jedynym portowym mieście na odzyskanym wybrzeżu, w którym od 1911 roku istniało niemieckie lotnisko morskie, wyposażone w koszary, pole wzlotów, hangary, basen dla wodnopłatowców i drogę wykorzystywaną do ich wodowania.

15 lipca 1920 roku ponad wody Zatoki Puckiej wzbił się pierwszy wodnosamolot typu Friedrichshafen FF.33H, pilotowany przez chorążego Andrzeja Zubrzyckiego, przywrócony do stanu lotnego wysiłkiem mechaników nowej puckiej jednostki. Ten dzień stał się symboliczną datą początku polskiego lotnictwa morskiego.

Od 1923 roku do wybuchu II wojny światowej pucka jednostka nosiła nazwę Morskiego Dywizjonu Lotniczego, a pod koniec lat dwudziestych część lotników i sprzętu oddelegowano do Pińska, gdzie utworzono pododdział lotniczy Flotylli Pińskiej, przekształcony później w Rzeczną Eskadrę Lotniczą. W 1934 roku wodnosamoloty MDLotu pojawiły się w filmie fabularnym „Rapsodia Bałtyku”, którego bohaterami byli także lotnicy dywizjonu. 1 września 1939 roku we wczesnych godzinach porannych pucką bazę zbombardowało lotnictwo niemieckie, w wyniku czego zginął m. in. dowódca dywizjonu komandor Edward Szystowski. Wodnosamoloty ewakuowano na Półwysep Helski, ale większość z nich szybko została zniszczona przez lotnictwo niemieckie. Od 9 września żołnierze rozformowanej jednostki lotnictwa morskiego prowadzili aktywną walkę w składzie sił broniących Półwyspu Helskiego. 30 września z wód Zatoki Gdańskiej, pomiędzy Juratą, a Helem wystartował ostatni polski samolot w Kampanii Polskiej 1939 roku. Był to RWD-17W, prototypowa konstrukcja, którą przed wybuchem wojny zakupiono dla MDLotu. Samolot wystartował z Zatoki Puckiej, przeleciał nad półwyspem na wysokości Juraty, ale po około 15 km lotu nad Bałtykiem silnik przerwał pracę i wodnosamolot spadł z niewielkiej wysokości do wody.

W okresie II wojny światowej tradycje Morskiego Dywizjonu Lotniczego z Pucka kontynuował 304. Dywizjon Bombowy "Ziemi Śląskiej" im. Ks. Józefa Poniatowskiego, walcząc w składzie Coastal Command. Sformowany w sierpniu 1940 roku, ostatnie zadanie bojowe wykonał 30 maja 1945 roku. W trakcie działań dywizjon wykonał 2939 lotów bojowych, w czasie 23812 godziny. Straty to - 180 lotników poległych oraz zaginionych i 35 wziętych do niewoli. Stracono 33 samoloty. Dywizjon zrzucił 821 ton bomb i 43 tony min głębinowych, atakując 31 niemieckich U-bootów i zatapiając jednego z nich oraz uszkadzając ok. sześciu.

Po zakończeniu działań wojennych, w nowej rzeczywistości powojennego układu światowych sił, polskie lotnictwo morskie odradzało się powoli. W 1948 roku utworzono Samodzielną Eskadrę Lotniczą MW, która objęła lotniska w Pucku, Wicku Morskim i Dziwnowie. W 1950 roku Eskadrę przekształcono w 30. pułk lotniczy Marynarki Wojennej, który zajął początkowo lotnisko w Słupsku-Redzikowie, a następnie lotnisko w Babich Dołach pod Gdynią.

Początek lat 50. to okres intensywnej rozbudowy struktur lotnictwa polskiego, związanej z niestabilną sytuacją na świecie i pierwszym po II wojnie światowej otwartym konfliktem wschód – zachód: wojną w Korei. Rozbudowa nie ominęła także lotnictwa MW. Już w 1951 roku, na bazie eskadry myśliwskiej pułku, rozpoczęto formowanie 34. lotnictwa myśliwskiego, którego zadaniem miała być osłona rejonu Trójmiasta i zespołu portów. W kwietniu 1953 roku, pułk wyposażono w pierwsze samoloty typu Lim-1, otwierając erę lotnictwa odrzutowego w Lotnictwie Morskim. Lotnisko w Babich Dołach przebudowano na potrzeby lotnictwa odrzutowego, czasowo przebazowując obydwa pułki na lotnisko w Gdańsku-Wrzeszczu.

W latach 1954-56 30. pułk wykonywał zadania z lotniska we Wrzeszczu, jednak  rozbudowujący się Gdańsk i skomplikowana sytuacja nawigacyjna zmusiły decydentów do wyprowadzenia lotnictwa wojskowego z tego obszaru. Dla 30. pułku budowano nowe lotnisko, w Siemirowicach k. Lęborka, które pułk ostatecznie zajął w sierpniu 1957 roku. W połowie l. 50. podjęto decyzję o utworzeniu, 15 samodzielnej eskadry lotnictwa rozpoznawczego MW, wyposażonej w odrzutowe samoloty IŁ-28. Miejscem formowania eskadry wyznaczono lotnisko 34. pułku lotnictwa myśliwskiego w Babich Dołach. Już w czerwcu 1956 roku nowe samoloty IŁ-28 po raz pierwszy zaprezentowano mieszkańcom Trójmiasta, podczas defilady powietrznej, z okazji Dni Morza, a trzy miesiące później sprzęt przebazowano na nowe lotnisko w Siemirowicach.

Na przełomie lat 50. i 60. planowano utworzenie drugiego pułku myśliwskiego oraz pułku torpedowo – minowego, lecz plany te nie zostały zrealizowane. Zamiast rozbudowy 34. pułk przekazano, październiku 1962 roku, dla tworzonych wojsk OPK. W maju 1967 roku na Babich Dołach pojawiły się pierwsze samoloty naddźwiękowe typu MiG-21.

W grudniu 1959 roku, na lotnisku w Babich Dołach sformowano kolejną jednostkę – 18. eskadrę mieszaną lotnictwa MW. Już w 1960 roku eskadra otrzymała pierwsze egzemplarze śmigłowców SM­1, licencyjnej wersji radzieckiego śmigłowca Mi-1, produkowanej w Świdniku.

W sierpniu 1962 roku nakazano dowódcy Marynarki Wojennej sformować także 28. eskadrę ratowniczą MW w Darłowie. Prowadzono także prace koncepcyjne nad stworzeniem trzeciego punktu, w okolicach Dziwnowa, z którego mógłby operować śmigłowiec ratowniczy. Doświadczenia z pierwszymi wiropłatami potwierdziły, że doskonale nadają się one do niesienia pomocy na morzu. Na konstrukcjach śmigłowcowych postanowiono także oprzeć zwalczanie okrętów podwodnych. W październiku 1965 roku utworzono etat śmigłowców ZOP. Pierwsze dwa śmigłowce ZOP Mi-4ME trafiły na stan 28. eskadry w październiku tego roku.

Wielokrotnym przekształceniom organizacyjno – etatowym podlegał 30. pułk lotniczy MW z Siemirowic. W latach 1957-88 funkcjonował jako: 30. pułk lotnictwa szturmowego MW, 30. Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Szturmowego, 7. pułk lotnictwa myśliwsko-szturmowego i 7. pułk na myśliwsko – bombowy. Przekształcano także 28 eskadrę, która w początku lat 80. stała się 16. pułkiem lotnictwa specjalnego. Było to związane z pokoleniową wymianą sprzętu. W lipcu 1981 roku eskadra z Darłowa otrzymała pierwsze śmigłowce ZOP typu Mi-14PŁ. Ogółem zakupiono 12 śmigłowców w wersji PŁ (prod. 1980 i 1983) oraz 4 śmigłowce PS (prod. 1983 r.). Dodatkowo w roku 1990 dokupiono kolejny śmigłowiec  w wersji PS.

Kolejne duże zmiany nastąpiły pod koniec lat osiemdziesiątych. W 1988 roku zlikwidowany został 16. pułk z Darłowa oraz 15. eskadra z Siemirowic, a sprzęt i personel wszedł do nowo powstałego 7. pułku lotnictwa specjalnego z miejscem bazowania w Siemirowicach i Darłowie. Ten dualizm sprzętowo – organizacyjny rodził jednak problemy, więc zadania ratownicze i ZOP ponownie wyodrębniono z 7. pułku w grudniu 1990 roku, tworząc 40. eskadrę śmigłowców ZOP i ratownictwa, sformowaną w lipcu 1991 roku w Darłowie.

Początek lat 90. był czasem nie tylko pokoleniowej wymiany sprzętu (samoloty An-28, śmigłowce W-3, pierwsze dwa w Siłach Zbrojnych RP) oraz nowych doświadczeń, w nowych uwarunkowaniach politycznych, ale także dużych zmian organizacyjnych.

Na początku lat 90. w Dowództwie Marynarki Wojennej rozpoczęto prace nad wprowadzeniem nowej, dostosowanej do struktur NATO, organizacji lotnictwa morskiego. W czerwcu 1991 roku Dowódca Marynarki Wojennej wydał rozkaz o utworzeniu Grupy Organizacyjno - Przygotowawczej, której zadaniem było sformowanie nowego związku taktycznego Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej. Powołanie Brygady miało uporządkować struktury Lotnictwa Morskiego oraz skupić wszystkie jednostki pod jednym dowództwem. Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego z lipca 1994 roku Dowództwo Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej w Gdyni-Babich Dołach powstało z dniem 1 listopada. Na początku 1995 roku rozpoczęto proces przeformowania jednostek lotnictwa morskiego, z dotychczasowych pułków i eskadr wydzielono dywizjony lotnicze i jednostki zabezpieczenia logistycznego - bataliony zabezpieczenia. W wyniku przeprowadzonej reorganizacji uzyskano strukturę, w której rozdzielono część lotniczą od elementów zabezpieczenia. Celem wprowadzenia nowej organizacji było zapewnienie lepszej realizacji zadań przez jednostki lotnicze i logistyczne. Lotnictwo morskie, jako pierwsze w kraju, przyjęło struktury zbudowane według wówczas nowej koncepcji zabezpieczenia logistycznego, zgodnej ze standardami Sojuszu Północnoatlantyckiego. Od stycznia 1996 roku do końca 2002 roku w ramach Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej funkcjonowało siedem jednostek:
•    1. Pucki Dywizjon Lotniczy Marynarki Wojennej im. kmdr por. pil. Edwarda Szystowskiego w Gdyni Babich Dołach;
•    2. Darłowski Dywizjon Lotniczy Marynarki Wojennej w Darłowie;
•    3. Kaszubski Dywizjon Lotniczy Marynarki Wojennej w Siemirowicach;
•    3. Batalion Zabezpieczenia im. kmdr ppor. inż. Zygmunta Mariana Horyda w Gdyni Babich Dołach;
•    4. Batalion Zabezpieczenia w Darłowie;
•    5. Batalion Zabezpieczenia w Siemirowicach;
•    42. Dywizjon Techniczny w Gdyni Babich Dołach.
 
15 lipca 1995 roku Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej otrzymała nazwę wyróżniającą "Gdyńska" oraz imię patrona, jednego z pierwszych lotników morskich II Rzeczypospolitej, komandora por. pil. Karola Trzaski-Durskiego.

W 2002 roku, wraz z transferem ze Stanów Zjednoczonych fregat rakietowych typu Oliver Hazard Perry, Brygada Lotnictwa MW otrzymała śmigłowce SH-2G Super Seasprite. W ten sposób w lotnictwie MW powstał nowy rodzaj lotnictwa – lotnictwo pokładowe.

Na przełomie 2002 i 2003 roku brygada przeszła ze struktury dywizjonów lotniczych i batalionów zabezpieczenia do struktury opartej na samodzielnych eskadrach i bazach lotniczych. Z eksploatacji wycofane zostały samoloty MiG-21bis, a zadania wycofanych TS-11 Iskra przejęły samoloty patrolowo-rozpoznawcze An-28B1R (M28 Bryza 1R).

Od 1 stycznia 2003 roku w skład brygady wchodziły następujące jednostki:
•    28. Pucka Eskadra Lotnicza w Gdyni Babich Dołach;
•    29. Darłowska Eskadra Lotnicza w Darłowie;
•    30. Kaszubska Eskadra Lotnicza w Siemirowicach;
•    43. Baza Lotnicza Marynarki Wojennej w Gdyni Babich Dołach;
•    44. Baza Lotnicza Marynarki Wojennej w Siemirowicach i Darłowie.

Z powodu zakończenia resursu w latach 2008 – 2010 ze służby wycofano śmigłowce ratownicze Mi-14PS. Ich zadania przejęły dwa śmigłowce zwalczania okrętów podwodnych Mi-14PŁ przystosowane do prowadzenia działań ratowniczych. Po modernizacji otrzymały one oznaczenie Mi-14PŁ/R.

Na przełomie 2010 i 2011 roku lotnictwo morskie przeszło kolejną restrukturyzację. Funkcjonujące jako samodzielne jednostki eskadry zostały włączone w struktury baz lotnictwa morskiego. Od 1 stycznia 2011 roku Dowództwu Gdyńskiej Brygady Lotnictwa MW podporządkowane są dwie jednostki:
•    43. Baza Lotnictwa Morskiego w Gdyni Babich Dołach;
•    44. Baza Lotnictwa Morskiego w Siemirowicach i Darłowie.

Najnowszym akcentem historii lotnictwa morskiego jest sformowanie i udział w misjach poza granicami kraju. W 2018 roku Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej sformowała i wystawiła Polski Kontyngent Wojskowy EU Sophia, działający, w ramach operacji wojskowej Unii Europejskiej EUNAVFOR MED, ustanowionej w maju 2015 roku. Celem operacji było rozbijanie przemytu migrantów i handlu ludźmi w południowo-środkowej części Morza Śródziemnego, pomocy w egzekwowaniu na pełnym morzu oraz u wybrzeży Libii embarga na broń oraz wspierania morskich sił bezpieczeństwa Libii w szkoleniu i realizacji działań na rzecz ograniczenia nielegalnej imigracji. We wrześniu 2015 roku, dwa miesiące po oficjalnym rozpoczęciu, otrzymała nazwę Sophia. W drugiej połowie 2017 roku Dowódca BLMW otrzymał zadanie sformowania Polskiego Kontyngentu Wojskowego EU SOPHIA, który miał działać w ramach operacji EUNAVFOR MED. W październiku 2017 r. i styczniu 2018 r. przeprowadzono rekonesanse bazy NATO Sigonella, położonej na Sycylii, 15 km na zachód od Katanii. Ich celem było sprawdzenie możliwości i specyfiki prowadzenia operacji lotniczych oraz logistycznego zabezpieczenia PKW z tego miejsca. 31 stycznia 2018 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wydał postanowienie o użyciu Polskiego Kontyngentu Wojskowego w operacji wojskowej Unii Europejskiej, a 12 lutego 2018 roku, na lotnisku 44 Bazy Lotnictwa Morskiego w Siemirowicach odbyła się uroczystość pożegnania I zmiany PKW EU Sophia. Dwa tygodnie później rozpoczęła ona wykonywanie zadań mandatowych na teatrze działań. Trzon PKW stanowił zespół lotniczy z 44. Bazy Lotnictwa Morskiego wraz z samolotem patrolowo-rozpoznawczym M28B 1R Bryza, operujący z bazy Sigonella.

Podstawowym środkiem kontyngentu był samolot patrolowo - rozpoznawczy M28B 1R Bryza z 44 Bazy Lotnictwa Morskiego.

31 marca 2020 roku Prezydent RP wydał Postanowienie o użyciu Polskiego Kontyngentu Wojskowego, w okresie 1 kwietnia 2020 roku do 31 maja 2020 roku, w operacji wojskowej Unii Europejskiej na Morzu Śródziemnym EUNAFOR MED IRINI, która zastąpiła operacje SOPHIA. Zgodnie z postanowieniem Prezydenta RP, Polski Kontyngent Wojskowy EU Sophia, z dniem 1 kwietnia 2020 roku, przejął zadania mandatowe operacji EUNAFOR MED IRINI stając się PKW EU IRINI. Głównym zadaniem misji jest wdrożenie embarga na broń ONZ, zgodnie z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2292, zapobieganie nielegalnemu wywozowi z Libii ropy naftowej oraz  zapewnianie wsparcia w tworzeniu zdolności i szkoleniu libijskiej straży przybrzeżnej i marynarki wojennej, w zadaniach związanych z egzekwowaniem prawa na morzu. Celem operacji jest także zakłócanie modelu działalności sieci przemytu ludzi i handlu ludźmi, zgodnie z prawem międzynarodowym, w tym Konwencją Narodów Zjednoczonych o prawie morza, rezolucjami RB ONZ oraz międzynarodowym prawem praw człowieka. Zadania te, w ramach PKW IRINI, realizowane są nadal z wykorzystaniem samolotu M28B 1R.

W ciągu minionych 26 lat załogi samolotów i śmigłowców BLMW ponad 130 razy uczestniczyły w międzynarodowych ćwiczeniach z zakresu poszukiwania i ratownictwa, zwalczania okrętów podwodnych, monitorowania sytuacji nawodnej, wskazywania celów, monitoringu ekologicznego, działań myśliwskich, operując w rejonie Bałtyku, Morza Północnego, Atlantyku, Morza Śródziemnego i Czarnego. We wrześniu ubiegłego roku 43. Baza Lotnictwa Morskiego była gospodarzem międzynarodowego ćwiczenia wojsk chemicznych sił powietrznych pod kryptonimem Toxic Trip, w którym udział wzięło ponad 500 żołnierzy z 16 państw. Wielokrotnie w misjach na pokładzie fregat rakietowych uczestniczyły załogi i technicy śmigłowców pokładowych SH-2G, wchodząc w skład stałych zespołów okrętów Sił Odpowiedzi NATO (SNMG-1 Standing NATO Maritime Group 1) i  wykonując zadania dedykowane dla śmigłowca pokładowego; poszukiwanie i niszczenie okrętów podwodnych, prowadzenie rozpoznania celów nawodnych, poszukiwania i ratowania życia (SAR), a także zaopatrywania własnych jednostek pływających, uczestnicząc w kilkunastu międzynarodowych ćwiczeniach (m. in. Dynamic Guard, Joint Warrior, i Baltops) oraz prowadząc codzienne szkolenie.

Dzień dzisiejszy Brygady to codzienna działalność lotnicza w obszarach zadań, jakie nakreślili dla niej przełożeni: szkolenie w zakresie zwalczania okrętów podwodnych, rozpoznania i wskazywania celów okrętom, naprowadzania na cele nawodne samolotów uderzeniowych, poszukiwania i ratownictwa na Bałtyku oraz w strefie przybrzeżnej, w ramach Konwencji o poszukiwaniu i ratownictwie na morzu SAR oraz Konwencji Chicagowskiej. Średnio rocznie załogi SAR, dyżurujące na lotniskach w Babich Dołach i Darłowie spieszą z pomocą znajdującym się w niebezpieczeństwie na morzu 20 razy, a przez 26 lat istnienia BLMW wykonali już ponad 670 takich akcji, ratując życie ponad 358 osobom. Lotnicy BLMW aktywnie prowadzą także monitoring ekologiczny Polskiej Strefy Ekonomicznej (PSE) na Bałtyku oraz transport ludzi i sprzętu, którego szczególnym wyrazem jest transport medyczny organów do przeszczepu, w ramach zorganizowanego systemu zwanego „Akcją Serce”. W dwóch ubiegłych latach lotnicy morscy wykonali po dziewięć takich operacji rocznie.

Gdyńska Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej realizuje dziś obecność polskich skrzydeł na Bałtykiem, świadoma współczesnych wyzwań i stu lat tradycji, które reprezentuje.

Zachęcamy do odwiedzenia strony internetowej poświęconej setnej rocznicy lotnictwa morskiego, która dostępna jest pod adresem: www.wojsko-polskie.pl/blmw/100_lat/

Wszystkim lotnikom morskim składamy najserdeczniejsze życzenia dalszej owocnej służby i spełniania swoich lotniczych pasji w ramach realizowanych zadań, a także coraz nowocześniejszego sprzętu i wysokich nalotów! Radakcja.