Latajmy Bezpiecznie: Wypadek podczas startu za wyciągarką

Poniższy tekst jest zaczerpnięty z czasopisma GASCo wydawanego w Wielkiej Brytanii. Prezentuje zasady „tamtego systemu” szkolenia szybowcowego. Nie są to żadne „zespołowe wytyczne”dla polskich instruktorów, a jedynie materiał do przemyśleń i dyskusji.

Podczas startu za wyciągarką szybowiec Schleicher ASW 20L zahaczył końcówką prawego skrzydła o ziemię, utracił kierunek, a następnie w sposób niekontrolowany przechylił na prawo i, już w powietrzu, obrócił się „na plecy”. Lina wyciągarkowa nie została wyczepiona przez pilota, a szybowiec uderzył w ziemię. Pilot doznał poważnych obrażeń głowy i zmarł cztery dni później.

W momencie startu przyziemny wiatr wiał z kierunku 115° z prędkością 10 węzłów, dając składową boczną 3 węzły, znacznie poniżej obowiązującego ograniczenia wynoszącego 13 węzłów. Próbę wyczepienia przeprowadzono przed rozpoczęciem startu i stwierdzono poprawne działanie systemu podczas tej próby. Start za wyciągarką przeprowadzono jak zwykle z udziałem wypuszczającego, utrzymującego skrzydła w poziomie do czasu, kiedy pilot będzie mógł użyć sterowania aerodynamicznego. Pierwsza próba ciągu została przerwana, gdyż szybowiec najechał na linę na samym początku ciągu.

Lina została ponownie zaczepiona do szybowca w miejscu, gdzie szybowiec się zatrzymał – około 50 metrów do przodu w stosunku do pierwotnego miejsca startu. Podczas drugiego ciągu wypuszczający musiał naciskać w dół lewe skrzydło, żeby utrzymać skrzydła w poziomie i trwało to do momentu, gdy nie mógł już dotrzymać kroku rozpędzającemu się szybowcowi. Szybowiec oderwał się od ziemi niemal natychmiast i przechylił się w prawą stronę. Końcówka prawego skrzydła uderzyła miękki grunt, powodując nagłe odchylenie, obrót w prawo, opuszczenie nosa i „odwrócone salto”szybowca.

Ogon złamał się powodując, że górna część owiewki przejęła zderzenie. Pilot, który był w kabinie przypięty czteropunktowymi pasami doznał ciężkich obrażeń niezabezpieczonej głowy. Wyciągarkowy zauważył, że szybowiec opuścił prawe skrzydło przy starcie. Zgodnie z ukończonym szkoleniem, utrzymywał moc silnika aby kontynuować ciąg, do momentu, gdy przechył szybowca osiągnął 90°, a jego nos zaczął opadać. Wtedy przerwał ciąg. Lina pozostała niewyczepiona przez cały czas zdarzenia.


Brak dowodów, aby wyciągarka czy jej działanie, miała jakikolwiek niekorzystny wpływ na zaistniałą sytuację. Mechanizm wyczepiania liny w kabinie szybowca Schleicher ASW 20L umieszczony jest po lewej stronie osi szybowca, nisko przy podstawie tablicy przyrządów, tuż przed podstawą drążka sterowego. Identyczny mechanizm, umożliwiający dostrajanie pedałów wychylających ster kierunku, zamontowany jest w pobliżu, po prawej stronie układu wyczepiania liny. Gałka wyczepu, zamontowana na końcu mechanizmu wyczepiania liny, ma żółty kolor i średnicę około 30 mm.

Gałka przestawiania pedałów steru kierunku ma taki sam rozmiar i wygląd, ale pomalowana jest na brązowo. Nie ma dowodów na jakąkolwiek awarię płatowca czy układu sterowania przed zderzeniem z ziemią. Odcisk dźwigni kątowej na wewnętrznej stronie górnej powierzchni skrzydła będącej częścią napędu prawej lotki, który powstał podczas zderzenia, wskazuje na wychylenie w dół prawej lotki o 15 – 27° w momencie wypadku.

Pełne wychylenie lotki w dół to 31°. Sprawdzono mechanizm wyczepiania liny – działał poprawnie. Problem opadania skrzydła podczas „wystrzelenia” jest tematem przewodnika przygotowanego przez Brytyjskie Stowarzyszenie Szybowcowe (British Gliding Association – BGA) i był dyskutowany w kilku artykułach publikowanych w brytyjskich czasopismach szybowcowych.

Zgodnie stwierdzono, że nawet delikatne zetknięcie zetknięcie się końcówki skrzydła z ziemią, może spowodować znaczne odchylenie, prowadzące bardzo szybko do nieodwracalnego przechylenia. Pilotów uczy się, aby wyczepiali linę natychmiast, gdy końcówka skrzydła nawet lekki kontakt z ziemią.


Podręcznik instruktora BGA zawiera następujące rady:

• „Wyczep linę natychmiast, gdy skrzydło opada lub cokolwiek złego wystąpi podczas rozbiegu”,
• „Trzymaj lewą rękę w pobliżu gałki wyczepu lub uchwyć ją, jeśli wychylenie lotki w lewo może utrudnić uchwycenie gałki”

Instruktaż może zwierać poniższe zwroty:

• „Gdy lina napręża się, upewnij się, że lewa ręka jest blisko wyczepu”,
• „Gdy szybowiec rusza, utrzymuj skrzydła w poziomie przy pomocy lotek. Początkowo może być potrzebne wstępne wychylenie lotki”,
• „Gdy skrzydło opada, wyczep się”.

Sprawdzając ergonomię w kabinie szybowca, który uległ wypadkowi stwierdzono, że pilot może mieć trudności bądź niemożliwość uchwycenia gałki wyczepu, gdy drążek sterowy jest znacznie wychylony w lewo, aby przeciwdziałać przechyleniu w prawo. Początkowe przechylenie w prawo oraz fakt, że wypuszczający musiał dociskać w dół lewe skrzydło na początku rozbiegu, może wskazywać na nieopatrzne wychylenie przez pilota drążka sterowego w prawą stronę w tym momencie.

BGA przesłało do szybowników ulotkę „Bezpieczny start za wyciągarką”, którą wszyscy piloci oraz osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo powinny przeczytać. Główne przesłanie to: „startuj z ręką na wyczepie” oraz „jeśli nie możesz utrzymać skrzydeł w poziomie, wyczep się natychmiast”. BGA wysłało również list do wszystkich swoich instruktorów z następującym przesłaniem: „Rozważając temat techniki startu za wyciągarką, trzeba zdawać sobie sprawę, że jest to złożony problem. Jednak jeden aspekt sprawy należy podkreślić: koniecznym jest aby lewa dłoń pilota pewnie trzymała gałkę wyczepu w początkowej fazie startu”.


Klub szybowcowy, w którym miał miejsce przedstawiony wypadek, zaproponował procedurę, w której osoba asystująca przy starcie (z reguły wypuszczający), powinna po zaczepieniu liny spojrzeć do kabiny i sprawdzić, czy ręka pilota jest na wyczepie, a jeśli nie, przypomnieć o tym pilotowi. Z doświadczenia wiemy o dwóch drogach prowadzących do wypadku. Pierwsza, gdy sprawy stopniowo idą w złą stronę, łańcuch niegroźnych zdarzeń rozwija się do momentu, gdy wszystkie czynniki wymykają się spod kontroli i wypadek staje się faktem, druga gdy sprawy w bardzo krótkim czasie osiągają katastrofalny stan, więc jeśli nie jesteśmy w pełni przygotowani, nie mamy zaplanowanego i przećwiczonego natychmiastowego działania, możemy stać się „kolejnym przypadkiem”.

Mając w dyspozycji fotel wyrzucany możemy uratować życie nawet w najtrudniejszej sytuacji, lecz gdy nie mamy możliwości pociągnięcia dźwigni, która spowoduje Błyskawiczne opuszczenie kabiny pionowo w górę, musimy być przygotowani na wszystkie „czarne scenariusze”. Start za wyciągarką może bardzo szybko „pójść w złą stronę”. Daj sobie szansę, reaguj natychmiast i bądź przygotowany na niespodzianki za każdym razem…

Fakty odnoszące się do opisanego wypadku zaczerpnięto z biuletynu AAIB (Air Accidents Investigation Branch – AAIB Bulletin: 8/2007, BGA 4354, EW/C2006/09/06) Wiele interesujących materiałów na temat startu za wyciągarką, w tym symulacje wideo można znaleźć na stronie: www.gliding.co.uk > member area > library > safety > safe winch launching, do czego zachęcamy.